5
KIRISH (falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi annotatsiyasi)
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati. Bugungi
kunda paxta
to„qimachilik sanoatining asosiy hom-ashyosi hisoblanib, paxta tolasiga bo„lgan
extiyoj yildan yilga ortib bormoqda. “Dunyoning 92 dan ortiq mamlakatlarida yiliga
26,2 mln tonna paxta tolasi yetishtirilib, buning 6,2
mln tonnasi Hindiston, 6,1 mln
tonnasi Xitoy, 3,6 mln tonnasi AQSh, 2,4 mln tonnasi Pokiston, 1,4
mln tonnasi
Braziliya va 1,1 mln tonnasi O„zbekiston”
1
kabi davlatlarning hissasiga to„g„ri keladi.
Ushbu davlatlar yer yuzida yetishtirilayotgan paxta tolasini 79,7 foizini ishlab
chiqarishi bilan birga eng ko„p tola eksport qiladigan davlatlar hisoblanadi. Yuqorida
keltirilgan ma‟lumotlardan xulosa qilish mumkinki, yengil
sanoatni yildan yilga
paxta tolasiga bo„lgan talabini ortib borayotganligini hisobga olgan holda yangi
hosildor navlarni yaratish va ularni morfologik hamda biologik xususiyatlarini
inobatga olgan holda resurstejamkor agrotexnologiyalarni
ishlab chiqish qishloq
xo„jaligi hodimlari oldida turgan dolzarb muammolardan biridir.
Dunyoning paxta yetishtiruvchi rivojlangan mamlakatlarida g„o„za o„simligini
parvarishlashda ilg„or fan yutuqlaridan keng foydalangan holda tola sifati yuqori
bo„lgan paxta hosili yetishtirishga katta e‟tibor qaratib kelmoqdalar. Bu borada
chigitni ekish muddatlarini to„g„ri belgilash va ekish tizimlarini tanlashda g„o„za
navlarini biologik
va morfologik xususiyatlarini, yetishtirilayotgan mintaqaning
tuproq-iqlim sharoitlarini hisobga olish muhimdir. G„o„za o„simligidan yuqori paxta
hosili va sifatli tola yetishtirishda har bir navni biologik va morfolok xususiyatlaridan
kelib chiqqan holda mintaqalar kesimida maqbul ekish muddatlari, ekish tizimlari va
ekish usullarini ishlab chiqishga qaratilgan ilmiy tadqiqotlar olib borish shu kundagi
muhim va dolzarb masalalardan hisoblanadi.
Hozirgi kunda respublikamizda g„o„zani yangi yaratilgan va ekib kelinayotgan
navlarni maqbul ekish tizimlarini o„rganish hamda paxtachilikda
erishilayotgan fan
yutuqlaridan keng ko„lamli foydalanish natijasida yuqori hosildorlikka erishib
kelinmoqda. Lekin, jahon tajribalariga tayangan holda yerlardan intensiv ravishda
foydalanish maqsadida chigitlarni turli
usullarda va tizimlarda ekib, ko„chat
qalinligini gektariga 150 ming tupdan oshirish va shunga bog„liq holda yetishtirish
agrotexnologiyasini ishlab chiqishga yetarlicha e‟tibor qaratilmagan. O„zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2021˗yil 26˗fevraldagi PQ−5009 sonli “O„zbekiston
Respublikasi qishloq xo„jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo„ljallangan
strategiyasida belgilangan vazifalarni 2021 yilda amalga oshirish chora-tadbirlari
to„g„risida” gi, 2022˗yil 7˗iyuldagi PQ˗308 sonli “Paxta hosildorligini oshirish, paxta
yetishtirishda ilm va innovatsiyalarni joriy qilishning qo„shimcha
tashkiliy chora-
tadbirlari to„g„risida”gi qarorlarida belgilangan vazifalarni ijrosini ta‟minlashda
xududlarga ekish uchun tavsiya etilgan navlarni mintaqaning tuproq˗iqlim
sharoitlaridan kelib chiqqan holda yetishtirish agrotexnikalarini takomillashtirib
borish borasidagi ilmiy izlanishlar olib borish muhim ahamiyat kasb etadi.
Prezidentimizning 2021˗yil 16˗noyabrdagi PF 14-sonli “Paxta˗to„qimachilik
klasterlari faoliyatini tartibga solish chora-tadbirlari to„g„risida”gi, 2020˗yil
1
https://www.atlasbig.com/ru/
6
6˗martdagi PQ−4633˗sonli “Paxtachilik sohasida bozor tamoyillarini keng joriy etish
chora-tadbirlari to„g„risida”gi, O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2021˗yil 4˗dekabrdagi 733sonli “Paxta˗to„qimachilik klasterlari
faoliyatini tashkil
etish tartibi to„g„risidagi nizomni tasdiqlash” va 2021˗yil 10˗dekabrdagi 747˗sonli
“Paxta˗to„qimachilik klasterlari faoliyatini yanada kengaytirish chora-tadbirlari
to„g„risida”gi qarorlari hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me‟yoriy˗huquqiy
hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishga ushbu dissertatsiya tadqiqoti
muayyan darajada xizmat qiladi.
