asar kompozitsiyalari ustidagi izlanishlarini awal qalamda dastlabki
chizgilar bilan ifodalaydi. San’at asarlarini yaratishda esa, ushbu
bajarilgan chizgilar rassomga yordamchi manba bo‘lib xizmat qiladi.
Rassom u yoki bu kartina yaratishni qalamdan boshlaydi. Shun-
dan keyingina, ushbu san’at asari ranglar jilosi orqali tomoshabinga
estetik huzur baxsh etadi.
Boshqacha qilib aytganda, qalamtasvirsiz
hech bir rassom o‘z asarini yetuk holga keltira olmaydi.
Qalamtasvir boshqa san’at turlari orasida mustaqil ravishda
tugallangan dastgohli san’at asari ham bo‘lishi mumkin. Tush,
sangina, pastel, sous, qalam bilan bajarilgan ko‘plab kartinalar
jahonning turli san’at muzeyi va ko‘rgazmalaridan joy olgan.
Qalamtasvir mashg‘ulotlari ko‘rib-kuzatib to ‘g‘ri tasvirlash, bor-
liqni
idrok etish, qo‘l, ong va sezgi organlarini shakllantirishda,
nafaqat, bo‘lajak rassomga, balki turli kasb sohasidagi kishilarga
zarurdir.
Uyg‘onish davrining buyuk rassomi va olimi Leonardo da
Vinchining «Rangtasvir qonunlari»
nomli asarida shunday degan
edi: «Yoshlar o ‘zlarini ilm-fan, tasviriy san’atda sinamoqchi
bo‘lsalar, awalo, rasm chizishni mukammal bilmoqlari lozimdir».
Qalamtasvir mashg‘ulotlari boshqa mutaxassislik fanlari qatorida
bo‘lajak o‘qituvchi-rassomlami tayyorlashda asosiy fan hisoblanadi.
Qalamtasvir darslari talabalarga bosqichlarda nazariy va amaliy
mashg‘ulotlar orqali olib boriladi. Shuni ta’kidlash kerakki, amaliy
mashg‘ulotlar qatorida nazariy bilimlar bo‘lajak pedagoglarga ular-
ning bilim olishni tugatgandan so‘nggi ilmiy va ijodiy faoliyatlarida
muhim ahamiyat kasb etadi.
Borliqdagi narsa va shakllarni realistik tasvirlash o‘quvchilarga,
nafaqat, amaliy bilim va ko‘nikmalami beribgina qolmay,
balki
ulaming umumiy dunyoqarashlarini o‘stirishda katta ahamiyatga
ega. Realistik tasvirlash san’ati, boTajak pedagoglarga yosh
rassomlami borliqni haqqoniy obrazlarda ifoda etish mahoratlarini
rivojlantirishda ham beqiyosdir.
Shuni alohida ta ’kidlash kerakki, rasm chizishni o‘rganish
o‘quvchilarga atrofdagi jismlarni realistik tasvirlash bilan birga,
ulaming estetik didlarini ham o‘stirishda katta ahamiyatga ega. Rasm
chizish asoslarini o‘rganish, narsaning o ‘ziga qarab, metodik
izchillikda tasvirlash prinsipiga asoslanadi. BoTajaktasviriy san’at
o‘qituvchisining
yetuk malakaga ega boTishda, nafaqat, amaliy
10
A. Tasviriy san’-
atda kompozitsiya
asoslari.
B. Shakllaming
chiziqli konstruk-
tiv tuzilishi.
D.
Buyum lar-
ning o‘zaro nisbat-
lari.
E. Tasviriy san’-
atda perspektiva qo-
nunlari.
l-rasm.
F. Shakllarda yorug‘ va soya qonuniyatlari.
G. Tasvirni metodik ketma-ketlikda «analiz» va «sintez» qilib
to ‘g‘ri bajarish.
Bunga misol tariqasida oddiy geometrik shakllardan taslikil
etilgan
kub va
shammg tasvirini keltirish mumkin (1-rasm).
Bu ko‘nikma va malakalar o‘quvchining bilim olish vaqtida
o‘quv-amaliy va nazariy mashqlarini
bajarish orqali rivojlanib,
takomillasliib boradi. Shuningdek, ushbu bilimlar bo‘lajak o‘qi-
tuvchi-rassomning o‘quv dargohni tugatgandan so‘ng, pedagogik
va ijodiy ish jarayonida ham muhimdir.
bilimlami chuqur o‘zlashtirgan bo‘lishi, balki tasvirlash san’ati
sohasida nazariy tayyorgarligining puxtaligiga ham bog‘liq.
Bo‘lajak pedagog-rassomlami buyuk rassom va tasviriy san’at
sohasida ko‘plab nazariy, amaliy bilimlami meros qilib qoldirgan
shaxslar hayoti va ijodiy faoliyatlari bilan tanishtirish,
ulaming
asarlarini chuqur o‘rgatish hamda ulardan nusxalar olishga jalb
etish katta ahamiyatga ega.
Qalamtasvir mashg‘ulotlari mutaxassislik o‘quv fanlarining
asosi sifatida bo‘la-
jak tasviriy san’at
o‘qituvcliilariga qu-
yidagi eng asosiy
qonunlarni o ‘rga-
tishni maqsad qilib
qo‘yadi:
11
