1. Massalar ta`siri nizami
Ximiyaliq reaktsiyalardin` tezligi reaktsiyag`a kirisiushi zatlardin` ta`biyatina, temperaturag`a, basimg`a ha`m de katalizatordin` qatnasiuina baylanisli. Ximiyaliq reaktsiyalar tezliginin` reaktsiyag`a kirisiushi zatlar kontsentratsiyasina baylanislig`in birinshi bolip N.N.Beketov ashqan.
Ximiyaliq reaktsiyalardin` tezligi reaktsiyag`a kirisip atirg`an zatlar kontsentratsiyasinin` uaqit birligi ishinde o`zgeriui menen o`lshenedi. DS
V = ——
Dt
N.N.Beketov ta`repinen kiritilgen nizamliq, norvegiyaliq alimlar Gul`dberg ha`m Vaage (1867-j) ta`repinen «Massalar ta``siri nizami» ati menen to`mendegishe ta``riyplenedi: Ximiyaliq reaktsiya tezligi reaktsiyag`a kirisip atirg`an zatlardin` kontsentratsiyalarinin` ko`beymesine tuuri proportsional boladi.
mA + nB = pC + qD
V = K[A]m[B] n
K – proportsionalliq koeffitsenti (tezlik konstantasi) bolip, ol temperatura, basim ha`m reaktsiyag`a kirisip atirg`an zatlardin` tabiyatina baylanisli.
[A] ha`m [B] - reaktsiya ushin aling`an zatlardin` sol uaqittag`i molyar kontsentratsiyalari.
m ha`m n – stexiometriyaliq koeffitsentler. Ko`pshilik ximiyaliq reaktsiyalar qaytimli, yag`niy olar bir uaqittin` o`zinde qarama-qarsi ta`repke baradi. Qaytimli reaktsiyalardi uliuma ta`rizde to`mendegishe ko`rsetiu mu`mkin.
mA + nB Û pC + qD
Massalar ta`siri nizamina muuapiq tuuri ha`m keri reaktsiyalardin` tezligi sa`ykes tu`rde to`mendegishe boladi.
V1 = K1[A]m[B] n
V2 = K2 [S]p[D] q
Tuuri ha`m keri reaktsiyalar tezliklerinin` o`z-ara ten`lesken jag`dayi ximiyaliq ten`-salmaqliq deyiledi.
V1 = V2
K1[A]m[B] n = K2 [S]p[D] q
K1 [S]p[D] q
K = —— K = ————
K2 [A]m[B] n
K – ten`salmaqliq konstantasi.
Ten`salmaqliq ornalg`anda reaktsiya na`tiyjesinde payda bolg`an zatlar kontsentratsiyalari ko`beymesinin` reaktsiya ushin aling`an zatlar kontsentratsiyalari ko`beymesine bolg`an qatnasi berilgen temperaturada usi reaktsiya uchin turaqli san bolip, ten`salmaqliq konstantasi deyiledi.
|