| 2.Dissortsatsyalaniu da`rejesi. Kushli ha`m kushsiz elektrolitler.
Eritilgen zattin` uliuma mug`darinan qancha bo`limi ionlarg`a ajralg`anin ko`rsetiushi san elektrolitlik dissotsatsyalaniu yaki ionlaniu da`rejesi deyiledi ha`m a - ha`ribi menen belgilenedi. Ionlaniu da`rejesi eritpenin` elektr o`tkiziushiligi, muzlau temperaturasinin` pa`seyiui ha`m basqa jag`daylar arqali tabiladi.
Tekseriuler na`tiyjesi, S.Arreniustin` elektrolitlik dissotsatsiya teoriyasi tek kushsiz elektrolitler ushin tiuri bolip, kushli elektrolitler ushin sa`ykes kelmeydi. Kushli elektrolitlerde ionlar ortasindag`i ta``sirdi esapqa aliu kerek.
Ko`p tiykarli kislotalarda bolip o`tetug`in ionlaniu protsessin ko`reyik:
N3RO4 Û N+ + N2RO4 - ( 28 % ) ( S=0,1 M )
N2RO4 Û N+ + NRO4 -- ( ~0,12 % )
NRO4-- Û N+ + RO4- ( ~ 0,001 % )
Ushinshi basqishtin` juda` kishkene boliuina sebep, teris zaryadlang`an NRO4-- ioninan N+ shig`ip ketiui qiyin boladi.
Ko`p negizli tiykarlarda da joqaridag`iday ionlaniu basqishi boladi. Demek kushli elektrolitlerge kushli kislota, siltiler ha`m duzlar kiredi. Kushsiz elektrolitlerge bolsa, kushsiz kislotalar, tiykarlar ha`m HgCl2 uqsas duzlar kiredi.
Kushsiz elektrolitlerdin` ionlaniu konstantalari. Buni biz SN3SOON misalinda ko`remiz.
Uksus kislotasinin` suuli eritpesinde suudin` polyarli molekulalari ta``sirinde to`mendegi protsess payda boladi:
SN3SOON + N2OÛ SN3SOO- + N3+O
SN3SOON Û SN3SOO- + N+
Massalar ta``siri nizamina ko`re:
[SN3SOO- ] [N+ ] Canion * Skation
K = ———————— yaki K = ————————
[SN3SOON] Cmolekula
K – elektrolittin` ionlaniu konstantasi
Sanion, S kation - payda bolg`an anion ha`m kation kontsentratsiyasi
S molekula – ionlarg`a ajiralmag`an molekulalar kontsentratsiyasi
Payda bolg`an ionlar kontsentratsiyalari
Sanion = Skation = Sa boladi.
Ionlarg`a ajiralmag`an mug`dari:
S molekula = S - Sa = S ( 1 - a)
Sanion Sa Sa Sa Sa2
yaki ———— = K ———— = K ——— = K
S( 1 - a) S( 1 - a) 1 - a
Bul ten`leme Ostvaldtin` suyiltiriu nizami dep ataladi.
Elektrolitler 2 tu`rge bo`linedi:
1. Kushli elektrolitler
2. Kushsiz elektrolitler
Arqayin ionlarg`a ajiraliushi elektrolitler kushli elektrolitler esaplanadi, olarg`a nitrat, sulfat, xlorid kislota, natriy, kaliy, litiy gidroksid ha`m ko`pshilik kationlardin` nitratli, xloridli ha`m atsetatli duzlari kiredi. Olar eritpede toliq iong`a dissotsatsyalang`an boladi. Bul elektrolitler eritpelerin analiz qiliu bir qansha an`sat boladi. Sebebi olar suuda kation ha`m anionlarg`a ajiralg`an boladi.
Kushsiz elektrolitlerdin` eritpede ionlarg`a ajiraliui qiyin boladi. Sonin` ushin bulardin` dissotsatsyalaniu da`rejesi de kishkene boladi. Kushsiz elektrolitler analiz qiling`anda ko`birek olardin` suyiltirilg`an eritpeleri isletiledi. Kushsiz kislotalardan protonlardin` ajiralip shig`iui sa`l qiyin boladi. Olarg`a uksus, borat kislotalar misal boladi. Tap sonday ammoniy metallarinin` oksidleri ha`m kompleksleri, organikaliq aminlerdin` kationlari misal boladi.
Kislotalar ushin dissotsatsya konstantasi to`mendegiche boladi:
HA=H -- + A--
Tiykarlar ushin bolsa:
Bunnan tisqari kushsiz elektrolitlerge amfoter gidrooksidler ha`m ayirim duzlardin` eritpeleri de misal boladi.
Keri reaktsiya tezligi V2=K2[D][E] ten`leme menen sipatlanadi. Da`slepki A ha`m V zatlardin` o`z-ara ta`sirlesiui na`tiyjesinde bul zatlardin` kontsentratsiyasi kemeyip baradi, sonin` menen bir qatarda D ha`m E zatlardin` kontsentratsiyalari artip baradi. Sog`an muuapiq halda keri reaktsiyanin` tezligi de artip baradi. Tuuri ha`m keri reaktsiyalar tezligi bir-birine tenlesedi. Tuu`ri ha`m keri reaktsiyanin` bir-birine ten` bolg`an jag`dayi ximiyaliq ten`salmaqliq deyiledi. Ximiyaliq ten`salmaqliq jag`dayi reaktsiyanin` usi temperatura ha`m basimda da`slepki ha`m aqirg`i zatlardin` kontsentratsiyalari da turaqli boladi. Yag`niy qansha mug`dar D ha`m E zat payda bolsa, soncha mug`dari A ha`m V zatlarg`a bo`leklenedi. Biraq ximiyaliq ten`salmaqliq dinamikaliq yag`niy o`zgeriushen` boladi. On`g`a yaki shepke jiljip turiui mumkin.
| 