| 4. rN di aniqlau.
Suu to`mendegishe dissotsiatsiyalanadi:
N2O=H++OH-
N+ ha`m ON- ionlari elektr tog`in o`tkiziu arqali olardin` kontsentratsiyasin aniqlang`anda olarda bir qiyli kontsentratsiya baqlang`an.
[H+][OH-]= [H2O]
KH2O=[H+][OH-] =10-7*10-7 =10-14
[OH-] = KH2O[H+] = 10-14/10-7
Egerde [H+] = 10-3 g-ion/l
[OH-] = 10-14/10-3
[H+] = 10-7 neytral
[H+] > 10-7 kislotali
[H+] < 10-7 siltili
A`meliy jumista ortaliq vodorod ionlarin o`zi menen ko`rsetilmey, ba`lkim vodorod ko`rsetkish arqali belgilenedi.
rN = -lg[H+]
Misal: [H+] = 10-5; pH = 5
[H+] = 10-9; pH = 9
pH = -lg[OH-]
pH + rOH = 10-14
Misal: pH = 6,7 [H+] = ?
Sheshimi:
lg[H+] = -6,7 = 7,3
[H+] = 2*10-7
rN eritpeni o`zinde analiz qilip atirg`an jag`dayda da tabiuimiz kerek. Buni indikatorlar ja`rdeminde a`melge asiriu mumkin (universal indikator). Ja`ne rN metrler ja`rdeminde aniqlau mumkin.
5. BUFER ERITPELER
Sonday bir eritpeler boladi eken, olardi qosqan menen ionlarinin` kontsentratsiyasi o`zgermey qaladi. Misal ushin elektrolitti 10 ma`rte suyiltiratug`in bolsaq, aralaspadag`i komponentler mug`darinin` kontsentratsiyasi 10 ma`rte kemeyiui mumkin. Biraq ionlardin` kontsentratsiyasi o`zgermey qaladi. Bazi elektrolitlerdin` qa`siyetleri ionlarinin` kontsentratsiyasi suyiltirilg`an menen o`zgermey qala beredi. Ha`tte og`an kushli kislota yaki kushli tiykardin` azg`antay mug`darida ta`sir ko`rsetpeydi yag`niy bufer ta`sirge iye boladi.
Quraminda bir uaqittin` o`zinde kushsiz kislota yaki onin` duzi, qandayda dur kushsiz tiykar yaki onin` duzin tutqan bufer ta`sirine iye bolg`an eritpeler bufer eritpeler deyiledi. Misali:
SH3COOH + CH3COONa
NH4OH + NH4Cl
Na2CO3 + NaHCO3 ha`m basqalar.
Bufer eritpeler ha`r qiyli rN da`rejelerinde tayarlanadi.
Ximiyaliq analiz uaqtinda sho`ktiriu, eritiu, ren`li birikpeler payda etiu siyaqli turli ortada eritpedegi vodorod ionlarinin` kontsentratsiyasi ha`m rN di za`rur da`rejelerinde saqlap turiu kerek. Bunin` ushin analitikaliq reaktsiyalardi bufer eritpeli ortalikta alip bariu usinis etiledi. Bufer eritpelerdin` rN da`rejesi eritpe suyiltirilg`anda yaki kontsentratsiyasi asirilg`anda, aralaspag`a kislota yaki silti qosilg`anda juda` az o`zgeredi. Bufer eritpeler 2 turli boladi:
a) kushsiz kislota ha`m onin` kushli tiykar menen payda etken duzi aralaspasinan iba`ra`t sistema, ma`selen, atsetat bufer- uksus kislotasi ha`m natriy atsetat aralaspasi; fosfat bufer- fosfat kislota ha`m natriy digidrofasfat duz aralaspasi.
b) kushsiz tiykar ha`m onin` kushli kislota menen payda etken duzinan iba`ra`t sistemada, ma`selen, ammoniy gidroksid penen ammoniy xloridten iba`ra`t sistemada buferlik qa`siyetlerdi ko`rsetedi.
Bufer eritpelerinin` bufer ta`sirin to`mendegishe tusindiriu mumkin. Ma`selen, atsetat bufer eritpesine kushli silti ta`sir ettirilgende to`mendegi ten`salmaqliq qarar tabadi:
SN3SOON ü
ý + NaOH Û 2SN3SOONa + N2O
SN3SOONa þ
Atsetat bufer eritpege kushli kislota ta`sir ettirilse, to`mendegi reaktsiya payda boladi:
SN3SOON ü
ý + HCl Û 2SN3SOOH + NaCl
SN3SOONa þ
Bufer eritpe o`simlik ha`m hayuanlar organizminde kerekli a`hmiyetke iye. Qan, limfa ha`m basqa suyiqliqlardin` rN da`rejesin bufer eritpeler bir turde saqlap turadi. Topiraqta belgili bir bufer qa`siyetine iye. Bul buferlikti topiraq eritpesindegi gidrokarbonat, topiraq kolloidlari ha`m fosfatlar payda etedi. Topiraqtin` buferligi eginnin` normal rauajlaniui ushin ulken a`hmiyetke iye.
| 