V BOB.
SU G ‘URTA BOZORI VA U N I DAVLAT
TOM ONIDAN TARTIBGA SOLISH
5.1. Sug'urta bozori tushunchasi va uning ishtirokchilari
Har bir bozorda sotuvchi va xaridor bo ladi hamda ular о rta-
sida tegishh tovarlar (xizmatlar) ayirboshlanadi. Xuddi shunday,
sug‘urta bozorida ham sotuvchi (sug'urtalovchi) va xaridor
(potensial sug'urtalanuvchi)
ishtirok
etadi.
Bu yerda
potensial
sug'urtalanuvchi tushunchasini qanday izohlash mumkin, degaii
o'rinh savol tug'ihshi mumkin. Gap shundaki, basharti, potensial
sug'urtalanuvchini to‘g‘ridan-to‘g‘ri sug'urtalanuvchi,
deb atasak
katta xatoga yo'l qo'ygan bo'lamiz. Negaki, amaldagi qonunlarga
muvofiq, sug'urta kompaniyalari bilan bevosita shartnoma tuzgan,
fuqarolik salohiyatiga ega bo'lgan yuridik va jismoniy shaxslarga
sug'urtalanuvchilar deyiladi. Aksincha, sug'urta «mahsulotini»
sotib oHshga ehtiyoji bor, ammo hali sug'urtalovchilar bilan
tegishh sug'urta munosabatlariga kirishmagan
shaxslar potensial
sug'urtalanuvchilar deb ataladi. Endi, sug'urtalovchilar haqida
gapiradigan bo'lsak, sug'urtalovchi - bu mamlakat hududida
sug'urta faoliyatini amalga oshirish huquqi berilgan narnda
sug'urtalash o'zi uchun asosiy faohyat turi hisoblangan yuridik
shaxslardir. Ko'rinib
turibdiki, sug'urta kompamyasi tegishh
faohyat yuritishi uchun vakolatli davlat organining htsenziyasiga
ega bo'hshi va sug'urtaga bog'hq bo'lmagan operatsiyalar bilan
shug'ullanmashgi zarur.
Sug'urtalovchilar bozorga o'zlarini ishlab chiqargan о ziga xos
mahsuloti - sug'urta xizmatini taklif etadilar. Ushbu xizmatlar
yuzlab. minglab sug'urta kom paniyalari
tom onidan sotilishi
mumkin. O 'z-o 'zid an , bu h o la t sug'urta bozorida potensial
mijozlami jalb etish uchun sug'urta kompaniyalari о rtasida raqo
batning kuchayishiga olib keladi va «mahsulot»ning sifatiga yobiy
ta ’sir ko'rsatadi. Eng asosiysi, potensial sug'urtalanuvchi har
tom onlam a o'zining talabini qondiradigan «mahsulot»ga ega
53
bo‘ladi. Bayon etilganlar quruq gap emas, balki bugungi kunda
iqtisodiy taraqqiy etgan mamlakatlar bozorida ro‘y
berayotgan
oddiy haqiqatdir.
Sug‘urta bozorining mohiyatini chuqurroq anglab ohsh uchun
kundalik hayotimizdan oddiy bir misol keltirsak maqsadga muvo
fiq boladi.
0 ‘zimiz yoki bolalarimizga kiyim-kechak sotib ohsh uchun
buyum bozoriga boramiz. Aytaylik, birorta kiyim, aniqrog‘i,
ko‘ylak sotib ohnoqchimiz. Bozorda ko'ylakning truU xih mavjud,
baholari ham, narxi ham tiirhcha. Biz, albatta, sifati yaxshisini va
arzonini sotib olamiz. Sug'urta bozorida ham aynan shu jarayon
yuz beradi.
Sug‘urta kompaniyasi o ‘z mahsulotini bozorda sotar ekan,
zimmasiga katta mas’uliyat olganligini unutmasligi kerak.
Chunki
sug‘urtalovchi ozgina sug‘urta mukofoti evaziga yirik miqdordagi
riskni qabul qilib oladi va sug‘urta hodisasi ro‘y berganda zim
masidagi sug‘urta qoplamasini to la sh i shart. Shu o ‘rinda, biz
sug‘urta kompaniyasiga murojaat qilishni istagan yoki muayyan
sug‘urta xizmatiga ehtiyoj sezgan shaxslarga sug‘urta shart
nomasini tuzishdan oldin sug‘urta kompaniyasining mohyaviy
ahvoh, balansi büan albatta tanishib chiqishlarini maslahat beramiz.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, boshqa tovarlarva xizmatlar
kabi sug‘urta xizmatining ham bahosi talab va takhf asosida paydo
boladi hamda bu baho o‘zming pastki va yuqori chegaralariga ega.
Sug‘urta tushumlarining miqdori sug‘urta tolovlari va sug‘urta
tashkilotlari xarajatlari miqdoriga teng bo‘hshi sug‘urta bahosining
pastki chegarasini bildiradi. Bunday sharoitda sug‘urta kompa
niyasi asosiy faoliyatdan foyda ololmaydi. Ko‘p hollarda sug‘urta
bozoridagi keskin raqobat, sug‘urta tashkñotlarining potensial
mijozlarni jalb etish maqsadida tarif stavkalarini kamaytirishga
majbur etadi. Chet mamlakatlarda, sug‘urtalovchilar sug‘urta
faohyatidan zarar kolganda, bu zarar investitsiyadan keladigan
daromad hisobidan qoplanadi.
Sug‘urta xizmati bahosining yuqori
chegarasi talab hajmi va
bank foizining miqdori bilan aniqlanadi. Sug‘urta xizmatining
54
ma’lum bir turiga yetarli darajada talab mavjud bo'lganda, sug'urta
tashkiloti mazkur xizmat bahosini yuqori darajada saqlab turishi
mumkin. Lekin vaqt o'tishi büan bozorda sug'urta xizmati ko'r
satish turlarining ko'payishi bilan o'z-o'zidan tarif stavkalari ka-
mayadi.
Download
