Sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning

lakatning sug'urta sohasiga taalluqh qonunlariga hamda boshqa 
m e’yoriy hujjatlariga asoslanadi. Sug'urta va qayta sug'urtalash 
kotnpaniyalari, sug'urtaga ixtisoslashgan vositachilar davlat su­
g'urta nazoratining obyektlari hisoblanadi.
Sug'urta bozorini davlat tomoiùdan tartibga sohsh turh shakl­
larda, xususan, maxsus qonunlar qabul qilish, soliq solish, alohida 
hukumat qarorlari bilan majburiy sug'urtalashni joriy qilish va 
vakolatli sug'urta nazorati xizmatini tashkil etish yo'li bilan amalga 
oshiriladi.
Sug'urta bilan shug'ullanuvchi tashkilotlarga litsenziyalar 
(ruxsatnomalar) berish sug'urta nazorati xizmatining eng asosiy 
vazifalaridan biridir. Litsenziya berish jarayonida sug'urta nazorati 
sug'urtachining bo'lajak faoliyatini dastlabki tekshinivdan o'tka- 
zadi. Ya’ni, nizom jamg'armasi va o'z mablag'larining holati 
hamda bu mablag'larning tashkilot zimmasidagi majburiyatlariga 
o'zaro munosabati ko'rib chiqiladi. Sug'urta faoliyatiga litsenziya 
berishning zaruriyati sug'urtaning o'z mohiyatidan kelib chiqi- 
shini unutmasUk kerak. Chunki sug'urta tashkiloti sug'urta hodi­
sasi yuz bergan vaqtda sug'urtalanuvchiga shartnomada ko'rsa­
tilgan mablag'ni o'z vaqtida to'lashi lozim. Sug'urta faoliyatini 
nazorat qiluvchi organning bu boradagi ishlari nafaqat sug'ur­
talanuvchilar manfaatiga mos tushadi, balki butun davlatning 
manfaatlari yo'lida ham xizmat qiladi.
E ’tirof etish lozimki, bugungi kunda mamlakatda sug'urta 
faoliyati bilan shug'uUanish uchun litsenziya berish tartibi ishlab 
chiqügan. Sug'urta tashkilotiga beriladigan litsenziya sug'urta- 
lashning har bir turi yoki bir-biriga yaqin bo'lgan sug'urta turlari 
guruhlari uchun beriladi. Chunki ba’zi sug'urta turlari bo'yicha 
operatsiyani amalga oshirish sug'urtalovchida yetarli darajada 
moliyaviy mablag'lar bo'lishini talab etadi. Bundan tashqari, 
sug'urta kompaniyasi ishlab chiqqan biznes-rejada sug'urta tarifi 
stavkalarining to 'g 'ri hisoblanishiga alohida e’tiborni qaratish 
zarur. Negaki, noto'g'ri hisob-kitob qilingan tarif, pirovard nati­
jada, sug'urta tashkilotmi mohyaviy barqarorsizlikka yoki to'lov 
qobihyatining yomonkshuviga olib keladi. Nazarimizda, faqat 
sug'urta kompaniyalarini emas, balki qayta sug'urtalashga ixtisos-
62

lashgan tashkilotlar ya vositachilik idoralariniag ham faoliyathii 
litsenziyalashning kiritilishi katta ahamiyatga ega bo‘ldi.
Biz mam lakatim izda sug‘urta bozorini davlat tom onidan 
tartibga solishni tashkil etish va uni takomillashtirish yo llari 
haqida o‘ylar ekanmiz, yaqin qo‘shni mamlakatlar, xususan, 
Rossiya Federatsiyasida bu sohada ohb borilayotgan ishlar haqida 
biroz to ‘xtasak, foydadan xoh bolmaydi.
Bugungi kunda, Rossiya Federatsiyasida 1500 dan ortiq 
sug‘urta tashkiloti faoliyat ko‘rsatmoqda va ularning aksariyati 
sug‘urta faoliyatini nazorat qiluvchi Federal xizmatning litsen- 
ziyalariga ega. Sug‘urta faohyatini nazorat qiluvchi bu tashkilot 
1992-yilda tashkil etilgan bo‘lib, u Rossiya sug‘urta bozorini 
tartibga keltirish b o ‘yicha yetarli tajribaga ega bo‘ldi, ojnlab 
me’yoriy hujjatlar ishlab chiqdi. Ulardan eng muhimlari «Rossiya 
hududida faohyat ko‘rsatuvchi sug‘urta tashMlotlariga litsenziyakr 
berish tartibi», «Sug‘urta zaxiralarini joylashtirish tartibi» va hoka- 
zolardir. Mazkur tashkilot o‘zining qattiqqo‘Uigi va boshqa hara­
katlari tufayli Rossiya ijtimoiy-iqtisodiy hayotida, katta nufuzga 
egadir. Eng asosiysi, sug‘urta nazorati xizmati har yih Rossiya 
hududida faoliyat ko‘rsatayotgan sug‘urta kompaniyalarining 
yetarli darajada kuchlilarim reyting asosida aniqlab, keng xalq 
ommasiga ma’lum qihb boradi.
0 ‘zbekiston Respublikasining «Sug‘urta faohyati to ‘g‘risida»gi 
qonuniga muvofiq, sug‘urta tashkilotlari sug‘urtalanuvchi oldidagi 
majburiyatini bajara olmay qolganda, davlat sug‘urta nazorati 
xizmati, mijozlarning manfaatini ko‘zda tutadigan choralar ko‘- 
rishi kerak. Bozorda ko‘plab sug‘urta tashkilot%i faoliyat ko‘r- 
satadi, tabüyki, bu holat potensial mijozlarni jalb qihsh uchun ular 
o‘rtasidagi raqobatning ham kuchayishiga olib keladi. Natijada, 
raqobatga bardosh berm agan b a ’zi sug‘u rta kom paniyalari 
«sug‘urta maydonidan» chiqib ketadi. Bunga jahon tajribasidan 
ham misollar keltirish mumkin. Jvimladan, 1993-yil boshida 
AQSHda 103 ta fuqarolar hayotini sug‘urtalashga ixtisoslashgan 
kompaniyalar to ‘lov qobiliyatini yo‘qotgan deb e’lon qilindi. 
Qizig‘i shundaki, bu kompaniyalar ichida moliyaviy jihatdan 
ishonchli bo‘lgan «Ekzekyutiv Layf Inshuerans» kompaniyasi
63

ham bor bo'lgan. Mutaxassislar tomonidan uning aktivi bir necha 
milhard AQSH dohariga baholangan. Bu yerda, shunday o ‘rinli 
savol tug'ihshi mumkin. Xo'sh, xalqaro sug'urta bozorida kuza- 
tügan yuqoridagidek holat ro'y bermasligi uchun, davlat qanday 
chora-tadbirlar ko'rishi mumkin?
Birinchidan, hukumat o'zining tegishh nazorat organi orqah, 
sug'urta kompaniyalari tom onidan «Sug'urta faoliyati to 'g '- 
risida»gi O'zbekiston Respublikasi qonuni talablarining qat’iy 
bajarihshini, shu jumladan, sug'urta zaxiralarining to'g'ri joyla- 
nishini nazorat qihb borishi muhimdir. Ikkinchidan, endi shakl- 
lanayotgah O'zbekiston sug'urta bozoriga moliyaviy jihatdan 
mustahkam xorijiy sug'urta kompaniyalarining kirib kelishini 
tartibga solish kerak. Negaki, bu holat mahalliy sug'urta kompa­
niyalarining raqobatbardoshligiga salbiy ta ’sir ko'rsatib, ulaming 
bankrot bo'hshiga olib kehshi mumkin.
Sug'urta tashkilotlari o'z zimmasiga oigan majburiyatlari 
hajmiga qarab, m a’lum foiz ajratish yo'li bilan markazlashgan 
sug'urta jam g'arm asini tashkil etsalar, maqsadga muvofiqdir. 
Ushbu jamg'arma mablag'lari qiyin holatga tushib qolgan sug'urta 
tashkhotlariga beriladigan yoki ular bankrot deb e’lon qihnganda 
majburiyatlarini bajarishi uchun xizmat qiladi. Bizningcha, bu 
jamg'arma tashkil etilajak davlat sug'urta nazorati xizmati tomo­
nidan, sug'urtalovchilar uyushmasi vakillari ni jalb qilgan holda 
boshqarilishi lozim.
O'zbekiston Respublikasining amaldagi «Sug'urta faohyati 
to'g'risida»gi qonunining 15-moddasida sug'urta faohyatini litsen- 
ziyalash masalalari ko'rsatib o'tilgan. Sug'urtalovchilar va sug'urta 
brokerlarining sug'urta faohyati O'zbekiston Respubhkasi Vazirlar 
Mahkamasi tomonidan belgilanadigan tartibda maxsus vakolath 
davlat oigani beradigan litsenziyalar asosida amalga oshiriladi.
Litsenziya sug'urtalovchiga hayotni sug'urta qilish sohasida 
yoxud umumiy sug'urta sohasida sug'urta faohyatini amalga 
oshirish uchun beriladi. Hayotni sug'urta qihsh sohasida sug'urta 
faohyatini amalga oshhayotgan sug'urtalovchi umumiy sug'urta 
sohasida sug'urta faohyatini amalga oshirishga haqli emas, umu­
miy sug'urta sohasining O'zbekiston Respubhkasi Vazirlar Mah-
64

kamasi belgilaydigan ayrim turlari (klasslari) bundan mustasnodir. 
Umumiy sug'urta sohasida sug'urta faoliyatini amalga oshi­
rayotgan sug'urtalovchi hayotni sug'urta qUish sohasida sug'urta 
faoliyatini amalga oshirishga haqh emas.
Litsenziyada sug'urtalovchi amalga oshirishni nazarda tuta- 
yotgan sug'urta turlari (klasslari) ko'rsatiladi.
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Sug'urta 
xizmatlari bozorini yanada rivojlanlantirish chora-tadbirlari to'g'­
risida» qaroriga asosan sug'urta faoliyati klassifikatori tasdiq­
langan. U nda hayotni sug'urta qilish tarm og'i 4 ta klassdan, 
umumiy sug'urta tarmog'i 17 ta klassdan iborat ekanligi ko'rsa­
tilgan.
Sug'urtalovchining litsenziyasi amal qilishining to'xtatib 
turilishi uning yangi sug'urta shartnomalari tuzishi taqiqlanishiga, 
shu jumladan, amaldagi sug'urta shartnomalari uzaytirilishining 
taqiqlanishiga sabab bo'ladi. Bunda sug'urtalovchi ilgari tuzilgan 
sug'urta shartnomalari bo'yicha o'z zimmasiga olgan majbu­
riyatlarini belgilangan tartibda bajarishga majburdir. Litsenziya­
ning amal qilishi tugatilgan kundan e’tiboran besh kun ichida 
maxsus vakolath davlat organi sug'urtalovchini tugatish to'g'ri­
sidagi ariza bilan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda sudga 
murojaat etisM shart.
Sug'urtalovchining ilgari amal qUgan boshqaruv organlarining 
vakolatlari to'xtatib turiladi va maxsus vakolath davlat organi 
tom onidan tayinlagan sug'urtalovchining muvaqqat m a’mu- 
riyatiga o'tadi. Muvaqqat m a’muriyat sud qaror chiqargunga 
qadar bo'lgan davrda o'z faoliyatini amalga oshiradi. Sug'ur­
talovchi muvaqqat m a’muriyatining hisoboti maxsus vakolath 
davlat organiga hamda sug'urtalovchini tugatish to'g'risida maxsus 
vakolatli davlat oiganining arizasi yo'Uangan sudga taqdim etiladi. 
Sug'urtalovchining muvaqqat m a’muriyati o'z faoliyati davrida 
xarajat operatsiyalarini amalga oshirishga haqh emas, sug'urta­
lovchining boshqaruv xarajatlari (ma’muriy xarajatlari), sug'ur­
talovchiga tushayotgan pullami hisobga yozish va ilgari tuzilgan 
sug'urta shartnomalari bo'yicha sug'urta hodisalari yuz berganda 
sug'urta tovonini (sug'urta pulini) to'lash bilan bog'liq hollar
65

bundan mustasnodir. Sug‘urtalovchi muvaqqat m a’muriyatining 
ishlash tartibi maxsus vakolatli davlat organi tomonidan belgi­
lanadi. Ushbu moddaning qoidalari sug‘urtalovchining arizasiga 
binoan litsenziya bekor qilingan hollarga, shuningdek, uning 
muassislari (ishtirokchilari)ning yoki ta ’sis hujjatlarida shunday 
vakolat berilgan sug‘urtalovchining boshqaruv organi qaroriga 
binoan qayta tashkil etilishi yoxud tugatihshiga taaUuqh emas.
Sug‘urtalovchi ustav fondining kamida to ‘qson foizi muassis- 
laming pul m ablaglaridan shakllantiriladi. Sug‘urtalovchining 
ustav fondini shakllantirish uchun kreditga, garovga olingan 
mablag‘lardan va boshqa jalb qilingan mablaglardan foydalanishga 
yo‘l qo‘yihnaydi. Sug‘urtalovchining ustav fondi litsenziya olina­
digan paytga qadar sug‘urtalovchining muassislari tomonidan 
tolangan bolishi kerak.

Download