Relyefi, geologik tuzilishi va foydali qazilmalari.
Relyefiga ko‘ra uch qismga: Zarafshon vodiysiga,
Turkiston - Nurota-Oqtog* va Zarafshon-Ziyovuddin
tog'lariga bo'linadi. Zarafshon vodiysi botiqda joy
lashgan, uning kengaygan joylarida Samarqand, Buxoro
va QorakoT vohalari, toraygan joylarida H azar va
Qorako‘1 yo'lagi joylashgan. Vodiy, asosan, lyoss, qum,
shag‘al, konglam eratlar bilan qoplangan paleogen va
neogen jinslaridan iborat. Eng baland joyi Oqtog* (2005
m). Uning shim olida N urota-Q o'ytosh botig’i joylashgan,
botiqni shimoldan Nurota tizmasi (1500 m) o‘rab turadi,
eng baland joyi Hayotboshi (2165 m) cho'qqisidir. Vodiyni
o‘rab turgan tog‘lar Gersin burm alanishida ko‘tarilgan,
mezozoy davrida yem irilgan, alp bosqichida yana
ko'tarilgan. Foydali qazilm alari: volfram (Nurota), ollin
205
(M arjonbuloq), marmar (G‘ozg‘on(Oqtog‘), Omonqo‘ton)
konlari bor.
Iqlimi.
Shimoli-sharqiy qismi tog‘lar bilan o'ralganligi
tufayli sovuq havo m assalari kirib kela olmaydi. G'arbiy
qismi ochiqligi tufayli shim oli-sharqdan esadigan sovuq
shamollar kirib keladi. Yanvarning o'rtacha harorati
sharqda (Samarqand) 0°, +2°C, g'arbida (Shofirkonda)
1°-5°C, iyulniki Shofirkonda 29,1°C, Samarqandda
25,9°C. A rktika havo m assalari kirib kelganda g'arbda
-35°, sharqda -26°C bo'ladi. Yog'inlar g'arbda 114-117
mm, sharqda 300-350 mm, tog'larda (Omonqo'tonda)
881mm.
Suvlari.
Zarafshon daryosi Zarafshon m uzligidan
boshlanadi, o 'rta va quyi qismi O 'zbekistonga qaraydi.
Samarqand shahri yaqinida ikkiga bo'linadi. Shimoliy
tarm oq (Oqdaryo), janubiy tarm oq (Qoradaryo), ular
Xatirchi qishlog'i yonida qo'shilib M iyonqal’a orolini
hosil qiladi. M uzdan to'yingani uchun iyun-iyul oylarida
suvi ko'payadi. Uning suvlari Tuyatortar arig'i orqali
Sangzor vodiysiga, Eskishahar arig'i orqali Qashqadaryo
vohasiga uzatiladi. N urota-O qtog'dan Tursunsoy, Katta-
soy,
Ko'ksaroysoy, Zarafshon tizm asining g'arbiy
qism idan Urgutsoy, Omonqo'tonsoy, Og'aliqsoy oqib
tushadi. U lar qor-yomg'ir suvlaridan to'yinadi. Buxoro
am iri Abdullaxon X V II asrda qurdirgan Abdulla bandi
suv om borining bir qismi hozir ham saqlanib qolgan.
Zovur suvlari hisobiga To‘dako‘1, Sho‘rko‘1, Dongizko'l,
206
M axanko‘1 vujudga kelgan. Zarafshon daryosida Katta-
qo‘rg‘on va Q uyim ozor suv ombori qurilgan.
T u p ro q la ri. Voha tuproqlari (g‘arbida), surqo‘ng‘ir,
taqir, qumli va sho‘rxok tuproqlar (Buxoro va Q orako‘l
vohalarida), och bo‘z tuproqlar (adirlarda), oddiy bo‘z
tuproqlar (400 m dan - 900 - 1000 m gacha), to‘q tusli
bo‘z tuproqlar (1000-1500 m), och jigarrang tuproqlar
(>1500 m), tog‘-o‘rmon jigarrang tuproqlari (archazorlar
tagida) tarqalgan.
0 ‘sim lik la ri. C ho'llarda efemerlar, efemeroidlar va
|
