sernam bo'ladi. Tuzlarning eritm alari tuproqning ust-
ki qatlam laridan quyi qatlam lariga yuvilib tushadi.
D ashtlarda chirindi ko'p to'planadi, chunki bu yerlarda
tuproq
kalsiyga boy, bu esa chirindining tuproq quyi
qatlam lariga yuvilib tushishini qiyinlashtiradi. Relyef
ham tuproq hosil bo'lishiga ta’sir qiladi. N am lik serob
bo'lgan pastqam joylarda botqoq tuproqlar hosil bo'ladi.
Tuproqning eng muhim xususiyati hosildorligidir.
Hosildorlik
(unum dorlik)—
tuproqning
ekinlardan
yuqori hosil olishni ta’minlaydigan xususiyatidir.
H osildorlikning asosi chirindi (gumus) hisoblanadi.
Chirindisi ko'p bo'lgan tuproqlardagi
hosildorlik juda
yuqori bo'ladi. Qora tuproqlarda 4-15% , sur-o'rm on
tuproqlarida 2 ,5 -9 % , podzol tuproqlarida 1-4% chirindi
bor. Tuproqlarning m ineral (anorganik) qismi uning
mexanik tarkibi
deb ataladi. M exanik tarkibiga ko'ra
gilli, qumoq, qum li, toshli (g'o'la tosh), shag'alli, chag'ir
toshli tuproqlarga bo'linadi. Tuproq tarkibidagi kalsiy —
tuproq bir-biri bilan mayda kesakchalar shaklida
yopishgan bo'ladi. Tuproqning
eng yaxshi strukturasi
donador struktura hisoblanadi (chirindi va kalsiyga boy
qora tuproqlar ana shunday strukturaga ega). Struk-
turalar kesaksim on va yong'oqsim on bo'ladi. Biron-bir
strukturaga ega bo'lgan tuproq
strukturali tuproq
deb
ataladi. Strukturali tuproqlar unum dor bo'ladi: unda
o'sim likning o'sishi uchun suv va rejimi qulay bo'ladi.
Changsim on tuproq
strukturasiz tuproq
deyiladi. U lar
kam unum bo'ladi. Strukturali tuproqda donachalar
orasida mayda va y irik teshikchalar bo'ladi.
42
Tuproq suv havzalariga intilayotgan suvlar tarkibidagi
zararli birikm alarning anchagina qism ini yo‘lda
ushlab
qoladi. Tuproqlar havodan karbonat angidridni tutib olib,
erkin kislorodning hosil bo‘lishiga yordam beradi.
