Shimoliy
yarim sharda, bir qismi Janubiy yarim sharda
joylashgan. Kengligi o‘rta oqim ida 5 km , quyi oqim ida
80 km , quyilish joyi suv qalqishi natijasida oqiziqlardan
tozalanib turadi. Suv qalqishi quyilish joyidan yuqoriga
1400 km gacha seziladi, daryo loyqalari esa okeanda 300
km gacha kuzatiladi. D aryoda barglarning diam etri 2 m
keladigan
viktoriya
—
regiya
o‘simligi o‘sadi, barglari
50 kg yukni bemalol ko'taradi.
Chuchuk suv delfinlari,
yirtqich baliq -
piranya,
uzunligi 5 m li
timsohlar,
uzunligi 4 m li
piraruxa
balig'i keng tarqalgan. Parana
va Orinoko daryolarida suv tartibi fasllar bo'yicha
o‘zgarib turadi. Parana daryosida Iguasu sharsharasi bor.
Uning ovozi 20— 25 km m asofadan eshitiladi. Orinoko
daryosida esa dunyodagi eng baland sharshara Anxel
(1045 m) sharsharasi bor.
M aterikdagi eng katta ko‘l - M arakaybo ko‘li m ate
rikning shim olida joylashgan.
19.4. Tabiat zonalari
0 ‘sim lik va hayvonot dunyosi o‘ziga
xosligi bilan
ajralib turadi. M aterik
kauchukli geveya, какао daraxti,
xin daraxti, qizil daraxt, viktoriya, kartoshka, pomidor,
loviyaning
vatani hisoblanadi.
Endem ik hayvonlardan
chumolixo'rlar, zirhlilar, yalqovlar, kengbnrunli may-
munlar, lamalar
va
pumalar
bor.
Kenglik va balandlik zonalligi yaxshi aks etgan.
Ekvalorial o‘rm onlar zonasi A m azoniya pasttekisligining
129
katta qism ini o‘z ichiga oladi. M azkur o‘rm onlar portugal
tilida «Selva» deb ataladi. D araxtlardan
seyba
(balandligi
80 m),
turli palmalar, fikuslar, geveya, qovun daraxti,
xin daraxti
tarqalgan.
Bundan tashqari, daraxtsim on
paporotniklar
va
orxideyalar
ko‘p tarqalgan. M aterikda
turli-tum an hayvonlar yashaydi, masalan: dumi bilan
osilib oladigan
maymunlar, yalqovlar, topir, chumolixo'r,
kem iruvchilardan
suv cho'chqasi - kapaybara,
yirtqich-
hrdanyaguar
tarqalgan. Qushlardan m itti
kolibri, to'tilar
va katta
shaftolixo'rlar
bor. Quyi qavatda uzunligi 3 sm li
chumolilar
yashaydi. D aryolarda baliqlarning 2000 dan
ortiq turi bor.
Savanna va siyrak o'rm onlar
zonasi subekvatorial
m intaqalarda joylashgan bo‘lib, Braziliya yassi tog'Ii
gining ichki rayonlarini, G viana yassi tog'Iigining mar-
kaziy qism larini va Orinoko pasttekisligini o'z ichiga
oladi. O 'sim liklar orasida siyrak daraxtlar uchrab turadi:
Gviana yassi tog'ligida
palma
va
akatsiyalar,
Braziliya
yassi tog'ligida
mimozalar, kaktuslar
va
butilkasimon
(/araxtlar keng tarqalgan. G 'arbda yog'ochi qattiq,
tarkibida oshlovchi moddalari bo'lgan
kerago
daraxti
o'sadi. Tuproqlari qizil-ferralitli va qizil-qo'ng'ir.
TYopik cho'llar zonasi
m aterikning g'arbiy qismida
tor qirg'oq bo'yini egallagan Atakam a cho'lidan iborat.
Tuproqlari hosilsiz, toshli, bo'z
tuproqlar ham uchrab
turadi. K aktuslar va yostiqsimon butalar o'sadi.
Subtropik o ’rmonlar zonasi
Braziliya yassi tog'Iigi
ning janubiy qism ini egallagan. Ignabargli araukariy
130
daraxti keng tarqalgan. Pastki qavatda butalar ko'proq,
eng keng tarqalgani Paragvay choyidir.
Subtropik dashtlar zonasi
sernam , o‘t o'sim liklari
tarqalgan (chalov, yovvoyi tariq), tuproqlari hosildor—
qizil-qora.
M o'tadil m intaqaning chalacho'llari Patogoniyada
tarqalgan, tuproqlari
bo'z-jigarrang
va
bo'z-qo'ng'ir,
o'sim liklari:
boshoqlilar, tikonli butalar
va
kaktuslar,
hay-
vonlari:
sakrovchi
(viskogka),
nutriya, mayda zirhlilar.
Mo'tadil mintaqa o'rmonlari zonasi
m aterikning
chekka janub-g'arbida tarqalgan. M o'tadil dengiz iqlimi
hukmron. Tuproqlari qo 'n g 'ir va podzol. D araxtlardan
janubiy buk va magnoliyalar,
pastki qavatda
bambuk
va
