paporotniklar o'sadi.
And tog'larida ekvator yonida quyidagi balandlik
m intaqalari shakllangan: 1500 gacha nam ekvatorial
o'rm onlar; 2800 m da tog' o'rm onlari; 3800 m da pakana
daraxtlar va butalardan iborat baland tog' o'rm onlari;
4500 m da baland tog' o'tloqlari (paramos), boshoqlilar
keng tarqalgan; 4500 m dan balandda ko'p yillik qor va
m uzliklar mavjud.
XX . SH IM O LIY A M E R IK A 1. Geografik o'rni. Shimoliy A m erika G 'arbiy va
Shimoliy yarim sharlarda joylashgan. M aterik qirg'oqlari
uchta okean suvlari bilan o'ralgan. Asosiy xususiyatlari:
tabiatining xilm a-xilligi bo'yicha Yevrosiyodan keyin
131
ikkinchi o'rinda turadi; A rktika m intaqasidan sub
ekvatorial
mintaqagacha
cho‘zilgan;
maydonining
50% ida m uz relyef shakllari keng tarqalgan; tabiat
zonalarining tarqalishi o'ziga xos, qator tabiat zonalari
meridional yo‘nalishga ega; m aterik doirasida Yer
yuzasidagi eng katta orol — G renlandiya (2,1 mln. km 2),
eng yirik (uzunligi bo‘yicha) g‘or (Flint- Mamont, 500
km), eng uzun tog1 muzligi (Alyaskadagi Xabbort muzligi,
uzunligi 145 km) joylashgan; qirg'og'ida eng baland
qalqish to'lqini bor (Fandy qo‘ltig‘i, 18 m); to‘la Shimoliy
yarim sharda joylashgan; qirg'oqlari shimolda; shimoli-
sharqida va shim oli-g'arbida kuchli parchalangan. Yirik
orollar: Grenlandiya, N yufaundlend, Kanada, A rktika
to'plam orollari.
M aterik shim oli-g'arbda Bering bo'g'ozi (kengligi 85
km) bilan Yevrosiyodan ajralgan, Janubiy A m erika bilan
bo'lgan chegarasi Panam a bo'yni orqali o'tadi.
2. Kashf qilinishi va tekshirilish tarixi. M aterikning
shim oli-sharqiy qirg'oqlari m ing yil avval norm ardlarga
m a’lum bo'lgan. Bering bo'g'ozi orqali osiyoliklar qit'aga
tishgan. X V asr oxirida ingliz flotida xizm at qilgan
italiyalik Djon Kabot N yufaundlend orolini va Labrador
yarim orolini kash f etdi. Inglizlardan G. G udzon XVII
asrda, A.M akkenzi X V III asrda m aterikning sharqiy va
shimoliy qism larini o'rgandilar. M aterikning shimoli-
g'arbiy qismi sohillari I.Fyodorov, M. Gvozdev tomoni
dan 1732- yili, V.Bering va A.Chirikov 1741-yili Aleut
orollari va Alyaskani tekshirdilar. 1798-yili m aterikning
132
shim oli-g'arbiy qismi «Rus Am erikasi» nomi bilan
Rossiyaga qo'shib olindi, ammo 1867-yili m azkur yerlar
AQShga sotib yuborildi. R. A m undsen X X asr boshlarida
m aterikning shimoliy qirg'oqlari bo'ylab suzdi va
shimoliy magnit qutbning geografik o 'rnini aniqladi.
