Yer yuzasining tuzilishi va foydali




Download 8,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet67/189
Sana16.12.2023
Hajmi8,32 Mb.
#120491
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   189
Bog'liq
zsnu70eei3bIZoN8cMUU (1)

20.1. Yer yuzasining tuzilishi va foydali 
qazilm alari
Yer yuzasining tuzilishiga ko'ra m aterik uch qism­
ga bo'linadi: g'arbda Kordilyera tog'lari, janubi-sharqda 
Appalachi tog'lari, ularning orasida esa B uyuk va 
M arkaziy tekisliklar (shimoliy va m arkaziy qismi) 
joylashgan.
Shimolda tekisliklar platform a qalqonida joylashgan. 
Bu yerlarning relyefi shakllanishida qadim gi m uzliklar 
m uhim o 'rin tutadi (silliqlangan qoyalar, ko'llar, 
toshlar uyum i, m orena balandliklari). Janubroqda qirli 
M arkaziy te k islik lar joylashgan, Tekislik cho'kindi va 
m uz keltirgan yotqiziqlar bilan qoplangan. M azkur te ­
kisliklar janubda M issisipi pasttekisligiga va M eksika 
qo 'ltig'ining 
qirg'oqbo'yi pasttekisliklariga o'tadi. 
Pasttekisliklar daryo va dengiz yotqiziqlari bilan 
qoplangan. T ekisliklarning g'arbiy qism ida B uyuk 
tekisliklar joylashgan. U lar K ordilyera etaklari bo'ylab 
cho'zilgan (4000 km ga), kengligi 500— 800 km. Tog'­
lari kuchli yem irilgan, keng vodiylar bilan parchalanib 
ketgan. Eng baland nuqtasi M itchell tog'i (2037).
133


K ordilyera togMari m ateriklarning g'arbiy qirg'og'i 
bo'ylab 7 m ing km ga cho'zilgan, eng baland nuqtasi 
M akkingli (6193 m). M eridional yo'nalgan ikin tog' 
tizim i ajratiladi. G 'arbiy qism Kordilyera tog'idan iborat, 
sharqiy qismi— qoyali tog'lardan iborat. Ikkala tog' 
tizim ining o'rtasida baland platolar, botiqlar joylashgan 
(K atta havza, Kolorado daryosi — chuqurligi 200 m). 
Qoyali tog'larda geyzerlar, issiq buloqlar, botqoq 
vulqonlari keng tarqalgan, ular ayniqsa Yellsuston m illiy 
bog'ida keng tarqalgan.
Foydali qazilm alari 
temir rudasi, nikel, kobalt, oltin, 
kumush, uran
rudalari konlaridir. U lar K anada qalqoni- 
ning m agm atik tog' jinslarida tarqalgan. Platformaning 
cho'kindi jinslari qoplam ida 
toshko'mir, neft, tabiiy 
gaz, kaliy tuzlari
konlari joylashgan. Y irik va boy neft- 
gaz havzalari Buyuk tekisliklarda, Kanada-A rktika 
orollarining shimolida joylashgan. Y irik toshko'm ir kon­
lari Appalachi oldi botiqlarida (Pensilvaniya havzasi) 
keng tarqalgan. Kordilyera tog'larida rangli va noyob 
m etallar tarqalgan. Florida yarim orolida 
fosforit
konlari 
bor.

Download 8,32 Mb.
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   189




Download 8,32 Mb.
Pdf ko'rish