1.3. Iq lim i va ichk i suvlari
O 'rta Osiyo Yevrosiyo m aterigining m arkazida
joylashganligi uchun aynan
shu kengliklarda joylashgan
boshqa joylarga nisbatan ko'proq issiqlik oladi. O 'lkada
kunning uzunligi va quyoshning balandligi fasllar
bo'yicha o'zgarib turgani sababli quyosh radiatsiyasining
m iqdori ham o'zgarib turadi. M asalan, 22-iyundan
shim olda quyoshning balandligi 60°, janubda 79° (Tajan
vodiysida) bo'ladi.
O 'rta Osiyo iqlim ining
shakllanishida Arktika,
m o'tadil va tropik havo m assalari katta o'rin tutadi.
A rktika havo m assalari Shimoliy M uz okeanidan G 'arbiy
Sibir va Ural orqali, shim oli-g'arbdan Volga bo'yi va
Sharqiy Yevropa tekisligi orqali kirib keladi. Tropik
havo m assalari o'lka hududida hosil bo'ladi va iqlimni
qurg'oqchil bo'lishiga sabab bo'ladi.
Qishda Q ozog'istonning
m arkaziy va shimoliy
qism larini Osiyo (Sibir) antisiklonining g'arbiy tarm og'i
egallaydi, natijada ko'pgina shim oli-sharqiy shamollar
esadi.
Yozda havo juda isib, o'rtacha harorati 30°dan ortiq
bo'ladi. Qutb fronti Turkistonning
janubidan shimolga,
ya’ni Q ozog'istonning shimoli, Ural va G 'arbiy Sibirga
ko'chadi. Natijada Turkistonning juda katta qismida
frontsiz bir xil ob-havo sharoiti shakllanib term ik
depressiya vujudga keladi.
Termik depressiyaning
m arkazi «qizdirish o'choqlari» deb ataladi. O 'rta Osiyoda
168
«qizdirish o'choqlari» Qizilqum da (Tomdi atrofida),
Q oraqum da (Reptek) va Surxondaryoda (Sherobod
cho'llari) hosil bo'ladi.
O 'rta
Osiyoning
shimoliy qismlari
iqlimining
shakllanishida M arkaziy Osiyo, Sharqiy Sibir,
Sharqiy
Yevropaning ta’siri katta. Janubiy qismiga esa O 'rta
dengiz va g'arbiy iliq shamollar ta’siri ko'proq. Shuning
uchun O 'rta Osiyoda 2 ta iqlimli kichik o'lka ajratiladi:
1. Qozog'iston iqlimi. 2. Turon iqlimi. U lar orasidagi
chegara shartli ravishda Q orabo'g'oz -go'ldan U styurtning
janubi, Qoraqum, Qizilqum cho'llarining shimoliy qismi
va Q oratog'ning shimoliy chekkasi bo'ylab o'tkaziladi.
