Nazorat savollari
1. Avtomobil yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirish tasnifi turlari haqida ma’lumot
bering?
2. Avtomobil yo‘llarini himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirishga nimalar kiradi?
3. Qordan himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirishga nimalar kiradi?
4. Avtomobil yo‘llarini manzaraviy ko‘kalamzorlashtirish nimalardan iborat?
5. Qordan, qumdan himoyalovchi va manzaraviy ko‘kalamzorlashtirishda
qo‘llaniladigan daraxt turlari haqida ma’lumot bering?
6. Qumdan himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirish vazifasi nimadan iborat?
7. Emirilishga qarshi ko‘kalamzorlashtirish nima maqsadda amalga oshiriladi?
8. Ko‘chatlarni ekish texnologiyasi va ularni parvarishlash haqida ma’lumot
bering?
9. Ekinlarni parvarishlash ishlariga nimalar kiradi?
10. Manzaraviy ko‘kalamzorlashtirish ishlari va usullari haqida nimalarni bilasiz?
218
VI-BOB. AVTOMOBIL YO‘LLARINI JORIY TA’MIRLASH
TEXNOLOGIYALARI
6.1. Yo‘ldagi nuqsonlar turlari va yuzaga kelish sabablari
Odatdagi nuqsonlarni tasnifi va tavsifi
6.1-jadval
N
t/r
Nuqsonlar turi
Nuqsonlar tavsifi
1
Yoriqlar
Tor bo‘shliqlar paydo bo‘lishi bilan materialni olib
tashlamasdan qoplamaning yaxlitligini buzilishi
1.1 Yagona
Bir-biridan 4 m dan ortiq masofada joylashgan uzunlamasına
va ko‘ndalang bitta yoriqlar hech qanday naqshga rioya
qilmasdan
1.2 Yoriqlari to‘ri
Qoplama yuzasini 0,5-1 m tomoni bilan ko‘pburchaklarga
ajratadigan o‘zaro kesishadigan yoriqlar
1.3 Ochiq yoriqlar
Ochilish kengligi 3 mm va undan ko‘p bo‘lgan tugallanmagan
yoriqlar
2
Deformatsiya
Materialni olib tashlamasdan, qoplamaning bo‘ylama va
ko‘ndalang profilini o‘zgarishi
2.1 To‘lqinlar
Yo‘lning o‘qiga nisbatan cho‘zilish va balandliklar bo‘ylab
uzunlamasına yo‘nalishda burilish
2.2 Cho‘kishlar
Qoplama profilining yumshoq qirralari bo‘lgan bo‘shliqlar
shaklida buzilishi, ko‘pincha yoriqlar tarmog'i bilan birga
keladi
2.3 G’ildirak izi
Ko‘pincha bo‘ylama yoriqlar va yoriqlar tarmog'i bilan birga
keladigan uchish-qo‘nish yo‘lagi bo‘ylab qoplamaning
ko‘ndalang profilini buzish
2.4 Surilishlar
Tormozlash va tik tushish joylarida kuzatiladigan qoplama joy
almashtirishlari
3
Buzulishlar
Materialni olib tashlash bilan qoplamaning yaxlitligini buzish
3.1 O‘yiqlar
Qoplamani aniq belgilangan qirralari bilan (3 sm dan oshiq
chuqurlikda va 200 sm2) turli shakllardagi chuqurchalar
shaklida yo‘q qilish.
3.2 To‘kilishlar
Mineralli material donalari yo‘qolishi sababli yo‘l sirtining
buzilishi (chuqurligi 3 sm dan kam va 200 sm2 maydonda)
219
3.3 Ko‘chishkar
Suv va sovuq bilan yo‘q qilingan yupqa plyonkalar va
parchalanadigan materiallarning tozalanishi tufayli qoplama
yuzasining buzilishi.
3.4 Uzilishlar
Yo‘lning to‘liq qalinligi bo‘ylab ko‘ndalang profilning keskin
buzilishi va yoriqlar tarmog'i bilan to‘liq buzulishi
3.5 Yo‘lcheti ko‘chishi
sement-beton
qoplamali
plitalarning
choklari
va
burchaklarining qirralarini yo‘q qilish, ularning kesishgan
joylarida qattiq poydevor qirralarini yo‘q qilish
3.6 Taroq
Ko‘ndalang cho‘zilish va tushkunliklar shaklida ezilgan tosh,
shag'al va tuproq qoplamalarini yo‘q qilish
4
Bog’lovchi
yuzaga
chiqishi
1 m2 dan ortiq maydon bilan qoplama yuzasida ortiqcha
biriktirgich mavjudligi
5
Yo‘l poyi
5.1 Yo‘l poyi yuvilishi
Er usti suvlari bilan yo‘l poyiatsiya
5.2 Yo‘l chetlari cho‘lishi
Yumshoq profil qirralari yumshoq qirrali bo‘shliqlar shaklida
buzilish
5.3 Yo‘l cheti buzilishi
Aniqlangan qirralar bilan har xil shakllardagi tushkunlik
paydo
bo‘lishi
bilan
mustahkamlangan
yoki
mustahkamlanmagan yo‘lakning yaxlitligini buzish
5.4 Ko‘pchish
Tuproqni sirtga ekstraktsiya qilish yoki qoplamaning egilishi
bilan qoplamadagi yoriqlar
6
Qishki saqlashdagi nuqsonlar
6.1 Qor to‘planishi
Yo‘l sirtidagi qor, transport vositalarining ta'siri ostida
siqilishga uchragan
6.2 Qor devori
Qor to‘planishi va yo‘l sirtidan chiqib ketish natijasida
bo‘ylama mil shaklida hosil bo‘lgan qor to‘planishi
6.3 Qishki sirpanchiq
Qor ko‘chasi yoki oynali muz qatlami, muz qatlami paydo
bo‘lishi natijasida yo‘lning tiqilib qolishi va dam olish joylari
va transport vositalarining to‘xtab turishi
6.4
Muzlama
Yo‘l yuzasida suyuq yog'ingarchilik (yomg'ir, tuman va erigan
suv) muzlashidan kelib chiqqan qalinligi 1 dan 10 mm gacha
bo‘lgan silliq muz qatlami.
6.5 Zichlanmagan qor
Qor
yoki
yomg'irdan
keyin
hosil
bo‘lgan
konsolidatsiyalanmagan qor qatlami, shuningdek xloridlar
220
bilan aralashtirilgan deyarli konsolidatsiyalanmagan qor
qatlami
7
Ko‘priklar, yo‘llar, yo‘l o‘tkazgichlardagi nuqsonlar,
7.1 Mastik
kengayish
bo‘g'inlarini chipslash
Mastikaning qarishi va transport vositalaridan dinamik
yuklarning ta'siri tufayli kengayish bo‘g'inlarining siqilishini
buzish
7.2 Ko‘prikning
ko‘milish
bilan kesishgan joyidagi
tortmalar
Qirg'oq va ko‘prikning kesishmasida qoplama profilini
tushirish
7.3 Panelning
alohida
bo‘limlariga zarar
Panelning alohida bo‘limlarida tutqich yoki panjara rangining
buzilishi, shuningdek balandlikdagi yoki mahkamlash joyidagi
tokchalarga mexanik shikastlanishlar
7.4 Kanal o‘sishi
Ko‘prikni tekislashda oqimning normal harakatlanishiga
to‘sqinlik qiladigan butalar va daraxtlarning mavjudligi
7.5 Tartibga
soluvchi
tuzilmalar, konuslar va
qirg'oqlarning
yonbag'irlarini
yo‘q
qilish
Tuproqni
tartibga
soluvchi
tuzilmalar,
konuslar
va
qirg'oqlarning yon bag'irlari ostidan yuvish
7.6 Alohida elementlarning
sirtlari
va
tuzilishini
buzish
Armatura, alohida soch yoriqlari va bo‘shliqlarning tashqi
yuzalarida
yagona
oqimlarning
mavjudligi
(metall
konstruktsiyalarda, metall korroziyasiz ba'zi joylarda bo‘yoq
qatlamining shikastlanishi).
7.7 Tayanch
izining
ifloslanishi
Qopqoq va tayanchlar orasidagi qo‘llab-quvvatlash tugunlari
o‘rnatiladigan joylarda axloqsizlik, qor-muz massasi
mavjudligi, kerak bo‘lganda moylashning etishmasligi
8
Quvurlardagi nuqsonlar
8.1 Quvurlarning
loyqalanishi
Quvurlarning kesimida va uchlarida loy zarralarini yotqizish
8.2 O‘tkazgichlarning
bo‘g'inlari
orasidagi
tikuvlarni ochish
Choklar germetikligining buzulishi
8.3 Quvurlardagi
poydevorning
Nishablarning
mustahkamlangan
yuzasining
yaxlitligini
buzish va trubaning uchini materialning yorilishi
221
mustahkamlangan
qiyaliklarini
mahalliy
yo‘q qilish
9
Yo‘l belgilari va belgilarining kamchiliklari
9.1 Yo‘l
belgisining
ifloslanishi
Belgining ishchi yuzasida chang va tartibsizlik qatlami paydo
bo‘lishi natijasida alomatlarni idrok etishning pasayishi
9.2 Belgilarning yaroqsizligi Amaldagi standart talablariga javob bermaydigan belgilar,
shuningdek buzilgan belgilar bilan deformatsiyalangan
(egilgan) belgilar
9.3 Yo‘l belgi chizig’ining
yemirilishi
Yo‘l belgilarining yaxlitligini buzish
10
Ifloslanish
Yo‘lning va (yoki) yo‘lning tarkibiy elementlarida begona
narsalar, chang va loy mavjudligi
11
To‘xtab qolgan suv
Yo‘lning yon tomonida, drenaj tizimida suvning drenaj
tizimida to‘planishi, drenaj tizimining deformatsiyalari va
buzilishi yoki buzilishi yoki buzilishi mavjudligi (drenaj,
quvurlar, drenaj kanallari)
Qatnov qismidagi nuqsonlar
Rasm 6.1. Qoplamaning chekkasida va bitumni terlash uchun ishlov berilmagan
joylarda ifloslanish chiziqlar mavjudligi
Izoh: 1 m
2
dan ortiq maydon bilan qoplama yuzasida ortiqcha biriktiruvchi
mavjudligi va to‘qimalarining rangi o‘zgarishi.
Rasm 6.2. Qoplamada ishlov berilmagan yoriqlarning ko‘rinishi.
222
Izoh: Asfalt yuzasida o‘zboshimchalik shaklidagi yoriqlar, ochilish kengligi 3 mm
va undan ko‘p bo‘lgan joylar, shuningdek mastik bilan to‘ldirilmagan kengaytirish
joylari mavjudligi.
Rasm 6.3. 15 × 60 × 5 sm (uzunligi × kengligi × chuqurligi) dan oshmaydigan
shikastlanishlar (teshiklar) ko‘prik yo‘liga ham tegishlidir.
Izoh: Qatlamni keskin aniqlangan qirralari (chuqurligi 3 sm dan oshiq va
maydoni 200 sm2), shu jumladan ko‘priklar yo‘lida vayron qilish.
Rasm 6.4. O‘tuvchi turdagi qoplamalardagi g’ildirak izi
Izoh: uchish-qo‘nish yo‘laklari bo‘ylab lokalizatsiya qilingan qoplamaning
ko‘ndalang profilining tekis buzilishi.
Rasm 6.5. Taroqsimon profil buzilishi
Izoh: ko‘ndalang chirish va tushkunlik shaklida ezilgan tosh, shag'al va
tuproq qoplamalarini yo‘q qilish.
223
Yo‘l poyidagi nuqsonlar nuqsonlari va yo‘lning ajratuvchi qismi
Rasm 6.6. Ajratish chizig'ida, yo‘l chetida va yo‘l poyining yon bag'irlarida alohida
begona narsalarning mavjudligi
Izoh: Ajratish chizig'ida, yo‘l poyining yo‘l chetida va yonbag'rida tashlab
ketilgan begona narsalar, yo‘l materiallari, buyumlar va inshootlar.
Rasm 6.7. Chegara bo‘lmaganda, yo‘l chetidagi va ajratuvchi chiziqning qatnov
qismiga ko‘tarilishi
Ta'rif: Yo‘l bo‘lagi bo‘lmasa, yo‘lning qatnov qismi sathidan yuqoriga qarab
ko‘taruvchi yoki bo‘luvchi chiziqlar.
Rasm 6.8. To‘siq bo‘lmaganda, yo‘lning chekkasiga nisbatan yelkalarni va
ajratuvchi chiziqlarni ostiga tushirish.
224
Ta'rif: Yo‘l chetlari yoki bo‘luvchi chiziqlar bo‘laklari bo‘lmaganda, ularni
qo‘shilish joyida, yo‘lning qatnov qismining chetiga nisbatan past baholanadi
(balandlik keskin farq bilan).
Rasm 6.9. Yon tomonlarda va ajratuvchi chiziqlardagi suvning shikastlanishi,
pasayishi va turg'unlikning mavjudligi
Ta'rif: yo‘lning yon tomonida yoki ajratuvchi chiziqda deformatsiyaning
mavjudligi, shitirlash, tushish yoki xiralashish.
Rasm 6.10. Yon bag'irlarda, yonbag'irlarda va ajratuvchi chiziqda daraxtli-butali
o‘simliklarning mavjudligi
Ta'rif: Yo‘l chetidagi butalar va daraxtlar, qiyaliklar va ajratuvchi chiziqlar,
ko‘rinishni cheklab, qor to‘planishiga va drenajlanishning oldini olishga yordam
beradi.
Rasm 6.11. Drenaj tizimining holati (drenaj yo‘llari, suv quduqlari, drenaj
kanallari)
Ta'rif: Drenaj ariqlari yuviladi, shilimshiq, o‘t yoki buta bilan qoplangan.
Xavfsiz bo‘ylama qiyalik, erkin o‘tish va drenaj inshootlarida suvning turg'unligi.
Tovoqlar, tez oqimlar va suv quduqlarining tuzilishini va ifloslanishini yo‘q qilish.
225
Rasm 6.12. Kengayish bo‘g'imlari bo‘ylab yulka qatlamlarini lokal ravishda yo‘q
qilish, mastik chipslari
Ta'rif: ko‘priklarning kengayish bo‘g'inlari bo‘ylab ko‘ndalang choklar va
ko‘ndalang yoriqlar shaklida yulka qatlamlarini mahalliy yo‘q qilish. Chipping
mastik bilan kengaytirish bo‘g'imlarining mahkamligini buzish.
Rasm 6.13. Ko‘prikning ko‘milish bilan kesishgan qismida kesishmalar mavjudligi
Ta'rif: Qovurg'a va ko‘prik adapteri plitasining kesishmasida qoplama
profilini tushirish.
Rasm 6.14. Qirg'oq va suv o‘tkazgich kallagi qiyaliklarini mustahkamlash
Ta'rif: Nishablarning mustahkamlangan yuzasining yaxlitligini buzish va
trubaning uchlari materialining yorilishi.
Tuzilish va yo‘l sharoitidagi nuqsonlar
226
Rasm 6.15. Amaldagi standartlar, me'yorlar va qoidalarni buzgan holda harakatni
tashkil qilish uchun texnik vositalarni o‘rnatish
Ta'rif: Amaldagi standartlar, me'yorlar va qoidalarni buzgan holda tashkil
etilgan harakatni tashkil qilishning texnik vositalarining mavjudligi.
| 