1 BOB. BUXG ALTERIYA H ISO B I N A Z A R IY A SI FA-
N IN IN G A H A M IY A T I, PR E D M E T I, M ETO D I VA
U SU L L A R I
1.1. Xo‘jalik hisobi turlari va ularning bozor mu-
nosabatlari sharoitidagi o'rni va ahamiyati
Hisobning paydo b o ‘lishi bevosita kishilik jam iyatining vujud-
ga kelishi bilan b o g iiq . Tarixiy m a’lumotlarga ko‘ra, ibtidoiy ja-
m oa tuzumi davrida hisobdan foydalanishgan. Qabila boshlig‘i o ‘z
qabilasini saqlab qolish uchun qaysi fasl qachon keladi,
qabilasi-
da qancha odam bor, ular uchun qancha oziq-ovqat to ‘plash ker-
ak kabi hisob-kitoblarni amalga oshirgan. Dastlab hisob uchun q o ‘l
barmoqlaridan foydalanilgan (ba’zi hollarda bu odatdan hozir ham
foydalanamiz).
H ozirda ham har bir oilaning o ‘z hisob-kitobi bor. Qaysi oilada
hisob-kitob yaxshi y o ‘lga qo‘yilgan b o ‘lsa, o ‘sha oilaning turmush
sharoiti yaxshi. Bundan ko‘rinib
turibdiki, hisob insonlarning ha-
yotiy hamkoridir.
Zamonaviy ishlab chiqarish kompleks o ‘zaro bog‘liq, turli xil,
k o ‘p funksiyali bir qator tarkibiy tuzilm alarning munosabatlaridan
iborat. Ijtomoiy ishlab chiqarish
- mehnat taqsimoti, ixtisoslashish
va kooperesiyalashgan munosabatlarni muvofiqlashtirishni, y a ’ni
ulam i boshqarishni talab etadi. Ishlab chiqarish va uni tashkil
etish
bilan bog‘liq munosabatlarni samarali boshqarish uchun - maqsad,
vazifalar, uning ijrosini ta ’minlash yo‘llarini belgilab olish va ish
lab chiqarish hamda uning natijasi to‘g‘risidagi axborotlami o ‘z
vaqtida olish zarur bo‘ladi. Boshqaruv ko‘p tarmoqli b olgan i sab-
abli uning funksiyalari ko‘plab fanlar tomonidan o ‘rganiladi.
X o‘jalik hisobi har qanday ijtimoiy-iqtisodiy formasiyada
mavjud bo‘lib, o ‘ziga xos maqsad va vazifalam i bajargan.
Ishlab
chiqarishning ijtimoiy xarakteri rivojlangan sari xo ‘jalik hisobining
k o ‘lami va ahamiyati ortib borgan. X o4jalik hisobining k o ia m i
va ahamiyati ortib borishi uni yuritishga m a'lum bir talablaming
shakllanishiga sabab buldi (1.1.1-chizma).
6
X o‘jalik hisobi ham boshqaruvni
zarur qarorlar qabul qil-
ish bilan b o g iiq axborot bilan ta ’minlash funksiyasini o ‘rganadi.
Xo‘jalik hisobida ijtimoiy ishlab chiqarish va uning tarkibida sodir
boiadigan jarax onlar to‘g ‘risidagi axborotlar qayd etilad ijam lan a-
di, qayta ishlanib. tahlil qilinadi, nazorat va boshqaruvning boshqa
funksiyalarida foydalaniladi.
