Rasm Oquvchanlik egri chizig‘i. 1-turg‘un emas davr; 2-turg‘un davr;
3-emirilish davri.
Oquvchanlik egri chizig‘i uch davrdan iborat. 1-davrda
deformatsiya
yaxshigina boshlanib asta so‘na boshlaydi-deformatsiya tezligi turg‘un emas; 2-
davrda deformatsiya tezligi turg‘unlashadi; 3-davrda deformatsiya tezlashib metall
buziladi. Detal ishlashini 3- davrgacha olib kelish mumkin emas, u buzilib, sinib va
h.k. ishdan chiqadi.
Oquvchanlik deformatsiyasi donalardagi dislokatsiyalarning ko‘chishi, dona
chegaralarining siljishi va diffuzion ko‘chishi natijasida rivojlanadi.
Dislokatsiyalarning ko‘chishi (erish haroratidan-0,3T
er
dan yuqorida) ikki
yo‘l bilan o‘tadi: siljish, sakrab o‘tish.
Issiqbardoshlikni ta’minlash uchun dislokatsiyalarni harakatlanuvchiligini
chegaralash va diffuziyani sekinlashtirish lozim. Bunga atomlararo bog‘lash
kuchlarini kattalashtirish bilan erishiladi: donalar
orasida dislokatsiyalarni
ko‘chishiga to‘siqlar qo‘yiladi, donalar o‘lchamlari kattalashtiriladi.
Atomlararo kuchlar mustahkamligini legirlash bilan oshiriladi: kristallik
panjara to‘rini o‘zgartirish bilan, metallik bog‘lanishdan baquvvatroq kovalent
bog‘lanishga o‘tish bilan.
Legirlashni maqsadga muvofiqligi-qiyin eriydigan
metall bilan legirlashdir,
hajmi markazlashgan kristallik panjarali issiqbardosh po‘latni molibden (1%gacha)
bilan, yoqlari markazlashgan kristallik panjarali issiqbardosh po‘latni volьfrom,
molibden, kobalьt (jami 15-20%gacha) bilan legirlanadi.
Issiqbardosh po‘latlarning donalari chegaralarini mustahkamligini oshirish
uchun oz miqdorda legirlovchi elementlar (0,1-0,01% kiritiladi.
Bular donalar
chegaralarida yig‘ilib donachegarali siljishni sekinlashtiradi. Bular bor va tseriy
elementlari. Termo-mexanik ishlash ham po‘latni issiqbardoshligini oshiradi.
