Materialshunoslik
1 - Bob
Po‘latlarni kimyoviy-termik ishlash. Materiallar turi va ularni qo‘llash
sohasi.
Ma’ruzachi: ass. A.R.Baymirzaev
Detal yuzasiga termik va kimyoviy ta’sir qilib uni strukturasini, tarkibini va
xossalarini o‘zgartirib kerakli xossalarini olish jarayoniga kimyoviy-termik ishlash
deyiladi. Kimyoviy – termik ishlash jarayonida detal yuzasini ma’lum qatlami har
xil elementlar bilan diffuzion to‘yinadi.
Kimyoviy – termik ishlash detal
yuza qatlamini qattiqligini, ishqalanib
yeyilishga qarshiligini, toliqishga qarshiligini, kontakt chidamliligini, elektr va gaz
karroziyasidan himoya qilinishlikni oshirish uchun ishlatiladi.
Kimyoviy – termik ishlash (XTI) o‘z ichiga uchta davrni oladi.
Birinchi davrda dastlabki muhitda kimyoviy reaktsiya ketadi. Natijada aktiv
diffuziyalovchi elementlar hosil bo‘ladi, ya’ni ionlashgan holatda.
Ikkinchi davr jarayonida ular metallni yutuvchi yuzasi bilan o‘zlashtiriladi
(xazm qildiriladi), ya’ni diffuziyalovchi elementlarni adsorbtsiyasi ro‘y beradi.
Natijada yupqa yuza qatlami diffuziyalovchi element bilan to‘yinadi.
Uchinchi davrda to‘yinuvchi (yutuvchi) metall ichiga elementlarni diffuzion
ichiga kiradi. Bu bilan qattiq eritma yoki fazoviy qayta kristallanish bo‘ladi.
Kimyoviy – termik ishlash jarayonini birinchi
va ikkinchi davri ancha tez
o‘tadi, ayniqsa, uchinchi davrga nisbatan. Uchinchi diffuzion
davrda diffuziyali
zonani strukturasi va xossalari shakllanadi.
Diffuziya jarayonini rivojlanishi qatlamni hosil bo‘lishiga olib keladi. Bu
degani to‘yingan detal materiali qatlami hosil bo‘ldi degani. Bu qatlam kimyoviy
tarkibi, demak, struktura va xossalari dastlabkidan farq qiladi. Diffuzion qatlamda
diffuziyalanuvchi
elementning taqsimlanishi, ya’ni
element konstruktsiyasining
qatlam bo‘yicha o‘zgarishi
rasm
da tasvirlangan.
Rasm
Diffuziyalanuvchi element konstruktsiyasining qatlam chuqurligi
bo‘yicha o‘zgarishi grafigi
Kimyoviy – termik ishlash usullari ko‘p. Ammo, sanoatda ko‘p
tarqalgani
aktiv suyuq va gaz muhitlari bilan to‘yintirishdir.
Kimyoviy – termik ishlash usullariga quyidagilar kiradi: tsementitlash
(uglerodlash), azotlash, tsianlash, diffuzion legirlash va boshqalar.
