4-rasm
•
Shlyuzga chiqish imkoniy bo‘lgan interfeys
•
Metrika – bu sonli ko‘rsatkich bo‘lib, qay bir mashrutning afzalligini ko‘rsatadi.
Mashrutning metrikasi qanchalik kichik bo‘lsa bu shunchalik afzal ko‘rilgan
mashrut bo‘ladi.
5-rasm. Mashrutizatsiya jadvali
Mashrutizatorlarni sozlashda dastlab ularni interfeyslarini sozlash lozim. Shundan
keyingina ularning mashrutizatsiya jadvallari sozlanadi. Mashrutizatsiya jadvallari turli
usullarda shakllanadi. Statik mashrutizatsiyadan foydalanishda jadval tarmoq
administratori tomonidan shakllantiriladi. Dinamik mashrutizatsiyadan foydanishda
tarmoqdagi mashrutizatorlar turli dinamik mashrutizatsiya protokollari yordamida o‘zaro
ma’lumot almashinadilar va shu ma’lumotlarga asosan mashrutizatsiya jadvali
shakllanadi.
14-Ma’ruza
Mavzu: Uyali aloqa tarmoqlarida kommutatsiya jarayoni
1982 yilda konferensiyasining Evropa Pochta va Elektron aloka Ma’muriyati
(SERT - Conference of European Posts and Telegraphs) evropaning yagona rakamli uyali
aloki standartini ishlab chikish maksadida 900 MGs chastota diapazoni ajratildi, 26
davlatni birlashtirib turuvchi bu tashkilot maxsus guruxni Groupe Special Mobile (GSM)
yigdi. GSM kiskartma yangi standartga nom berdi (keyinchalik, bu standart Dune
buyicha keng tarkalgandan sung, GSM kiskartmani Global System for Mobile
Communications – Mobil Aloka uchun Global Tizim deb ukishadigan buldi). Bu gurux
ishining natijalari 1990 yilda chop etildi, bunda GSM standartidagi uyali aloka tizimiga
kuyilgan talablarida etakchi ilmiy-texnik markazlarningeng zamonaviy yutuklari
kullanilgan. Ularga kanallarni vakt buyicha taksimlanishi, xabarlarni shifrlash, abonent
ma’lumotlarini ximoyalash, blokli va yigish kodlashlarni kullash, modulyasiyani GMSK
(Gaussian Minimum Shift Keying – Gaussning minimal siljitishi) yangi turi kiradi.
1989 yilda, GSM standartining texnik asoslanishi chikishdan bir yil oldin, Buyuk
Britaniyaning savdo va ishlab chikarish Departamenti (DTI - Department of Trade and
Industry) «Xarakatlanuvchi telefon» konsepsiyasini chop etdi, u keyinchalik kushimcha
va uzgartirishlar kiritilgandan sung «SHaxsiy aloka tarmogi» - PCN (Personal
Communication Networks) nomini oldi. Bu konsepsiyani amalga kiritilishining maksadi
xarakatdagi radio aloka bozoridagi asosiy katnashuvchilar orasida rakobatni yaratish
xisoblangan.
Evropadan Amerika xam kolishmasdi, «SHaxsiy aloka xizmatlari» (PCS -
Personal Communication Services) uz konsepsiyasini takdim kildi. Bu konsepsiyaning
maksadi 2000 yilga davlat axolisini 50% ni uz ichiga olishdir. Bu konsepsiyani amalga
oshirish uchun AkSH ning Federal aloka komisiyasi 1,9 – 2,0 GGS diapazonida keng
polosali PCS uchun uchta chastota polosasini va 900 MGs diapazonida tor polosali PCS
uchun bita chastota polosasini ajratdi.
1990 yilda AkSH da TIA (Telecommunications Industry Association)
Amerikaning
aloka
soxasidagi
Ishlab
chikarish
Assotsiatsiyasi
(TIA
-
Telecommunications Industry Association) rakamli uyali aloka ning IS-54 milliy
standartini tasdikladi. Bu standart D-AMPS yoki ADC kiskartmalar bilan kengrok
ma’lum buldi. AkSH da Evropadan farki, shu buldiki yangi chastota diapazonlari
ajratilmadi, shuning uchun tizim oddiy AMPS umumiy chastota polosasida ishlashi kerak
edi.
Qualcomm Amerika kompaniyasi bir xil vaktda shovkinsimon signallar va
kanallarni kod buyicha taksimlanish (CDMA - Code Division Multiple Access)
texnologiyasiga asoslangan, uyali alokani yangi standartini ishlab chikarish faolligini
boshlagan.
1991 yilda Evropada GSM standartining asosida DCS-1800 (Digital Cellular
System 1800 MGs) standarti ishlab chikildi. Buyuk Britaniya bu standartni aytib utilgan
PCN konsepsiyasidagi ishlab chikarish uchun asos sifatida kabul kildi, bu esa er shari
buyicha golibona yurishini boshlanishi buldi.
Uyali alokani rivojlanishi buyicha AkSH va Evropadan YAponiya xam
kolishmasdi. Bu davlatda D-AMPS Amerika standartining kursatgichlariga yakin bulgan,
uzining JDC (Japanese Digital Cellular) uyali aloka standartini ishlab chikdi. JDC
standarti 1991 yilda YAponiya pochta va aloka vazirligi tomonnidan tasdiklangan.
1992 yilda Germaniyada GSM standartidagi birinchi uyali aloka tizimi
foydalanishga topshirildi.
1993 yilda AkSH da aloka buyicha ishlab chikarish Assotsiatsiyasining bir kator
muvaffakiyatli sinovlarian sung, CDMA standartini IS-95 deb nomlab, ichki rakmli uyali
aloka standarti sifatida kabul kilindi. 1995 yil sentyabrda Gonkongda IS-95 standartining
birinchi tarmogi foydalanishga ochilddi.
Keng polosali CDMA texnologiyasi 5 MGs yoki undan katta bulgan chastota
polosasini ishlatadi. Bunday polosani tanlnishi bir necha sababi mavjud. Birinchisi
uchinchi avlod uyali aloka tizimini yaratishga karatilgan, bu uzatish tezligini 144 va 384
kbit/s gacha kutarish. Bu tezliklar 5 MGs polosada va tarmokni sigimi etarlicha bulganda
erishish mumkin. 2 Mbit/s tezlik xam bir necha kushimcha chegaralashlar kiritilganda
erishish mumkin. Ikkinchi sabab shundan iboratki, radio spektrdagi bush polosalar
takchinligini xisobga olish zarur va bu tizimni ikkinchi avlod tizimi ishlaydigan
diapazonlarla ishlaganda chastota polosasini kichikrok olishga tugri keladi. Uchinchi
sabab, bu 5 MGs chastota polasasida tor polosaga nisbatan kup sonli nur tashkil
etuvchilarini xosil kilish imkoni buladi, buning natijasida uzatish sifati yaxshilanadi.
Bundan xam yukorirok chastota polosalarida (10, 15 va 20 MGs) yukorirok uzatish
tezliklarini ta’minlashda samarali ishlatish tavsiya etiladi.
CDMA texnologiyasiga asoslangan uchinchi avlod tizimining radio interfeysini
standartlashtirish asosan ikki xil turdagi keng polosali CDMA uchun keltiriladi: asinxron
va sinxron tarmoklar. Asinxron tarmokda BS lar sinxronlashtirilmagan buladi. Sinxron
tarmokda BS lar bir necha mikrosekundlargach aniklik bilan sinxronlashtirilgan buladi.
Asinxron tarmaoklarni, ya’ni WCDMA kurish buyicha YAponiya va Koreya tomonidan
ikkita tavsiyanomalar kabul kilingan. Keng polosali CDMA ning sinxron tarmogini, ya’ni
cdma2000 standartini AkSH tomonidan tavsiya kilindi.
Tarmokni «Markaziy nerv tizimi» TKT (tarmok va kommutatsiya tizimi)
xisoblanadi, «miya» vazifasini bajaruvchi KM (kommutatsiya markazi) deyiladi. KM ni
kupchilik «kommutator» deyishadi, xamda aloka muammolari paydo bulganda uni
ayblashadi.
KM tarmokda bitta bulmasligi xam mumkin (bu xol kup protsessorli kompyuter
tizimiga xos buladi). KM chakiriklarni yunaltirish, billing tizimi uchun ma’lumotlar
shakllash, kup jarayonlarni boshkarish va boshka kup vazifalarni bajarish bilan
shugullanadi.
Tarmokni muximligi buyicha keyingi tashkil etuvchisi, xamda TKT ga kiruvchi
UAR (uz abonentlarining registri) va XR (xarakt registri) xisoblanadi. UAR kupol kilib
aytganda, kurib chikilayotgan tarmok bilan shartnoma tuzgan xamma abonentlar xakidagi
ma’lumotlar bazasini saklaydi. Unda abonentlar rakamlari xakida axborot (rakamlar
ostida kuyidagilar nazarda tutiladi: birinchidan yukorida aytib utilgan AXIR, ikkinchidan
integrallashgan xizmatlarni rakamli tarmogining telefon rakami (IXRTTR), ya’ni oddiy
kilib tushuntirilganda telefon rakami), foydalaniladigan xizmatlar ruyxatini va
boshkalarni saklaydi.
Tizimda bitta bulgan UAR dan farkli bulgan XR bir nechta bulishi mumkin va
ularning xar biri tarmokdagi uz kismini nazorat kiladi. XR da uning (fakat uning!)
xududida (bunda fakat uzining abonenlariga emas, rouming tarmogida ruyxatga
olinganlarga xam xizmat kursatiladi) joylashganabonentlar xakida ma’lumotlar saklaydi.
Abonent bir XR ning xizmat kursatish xudidan chikishi bilan bu abonent tugrisidagi
axborotlar yangi XR ga kuchiriladi. eskisidan uchirib tashlanadi. UAR bilan XR ni kup
uxshashliklari bor, lekin aytib utish joyizki UAR da abonentlari kaeda bulishidan kat’i
nazar, fakat tarmokning uz abonetlari, XR da esa, uning xizmat kursatish xududida
bulgan abonentlar xakidagi axborotlar saklanadi. UAR da xar bir abonent uchun mazkur
vaktda xizmat kursatish xududini nazorat kilayotgan XR ga ynanaltiruv buladi (bunda bu
XR Er sharining boshka bir chekkasida bulgan begona tarmokka tegishli bulishi
mumkin).
1-rasm. GSM tarmogining soddalashtirilgan arxitekturasi
UAR da saklanadigan kup muddatli ma’lumotlar tula tarkibiga kuyidagilar kiradi:
1.
Abonentni xalkaro identifikatsiyalash rakami (AXIR)
2.
Integrallashgan xizmatlarni rakamli tarmogining telefon rakami (IXRTTR)
3.
AS turlari
4.
Abonentni identifkatsiyalash kaliti (Ki)
5.
kushimcha xizmatlarni ta’minlash turlari
6.
Foydalanuvchilarning yopik guruxlarini indeksi
7.
Foydalanuvchilarning yopik guruxlarini rad etish kodi
8.
Uzatilishi mumkin bulgan asosiy chakiriklar tarkibi
9.
CHakirayotgan abonentni bildiruv berilishi
10.
CHakirayotgan abonentni rakamini identifikatsiyalash
11.
Ish jadvali
12.
abonentlarni bir-biriga ulanishining bildiruv berilishi
13.
Foydalanuvchilarning yopik guruxlarini xarakteristikalari
14.
Foydalanuvchilarning yopik guruxlarini imtiyozlari
15.
Foydalanuvchilarning yopik guruxlaridagi takiklangan chikish chakiriklari
16.
Abonentlarni maksimal soni
17.
Ishlatiladigan parollar
18.
Tarmokka ulanish muximlik darajasi
XR da vaktincha saklanadigan ma’lumotlar tarkibiga kuyidagilar kiradi:
1.
Mobil abonentni vaktinchalik rakami
2.
Abonent joylashgan xududini aniklash identifikatori
3.
Asosiy xizmatlar kullash buyicha kursatmalar
4.
Estafetaviy uzatish vaktidagi uyaning rakami
5.
Identifikatsiyalash va shifrlash parametrlari
TKT yana ikkita tashkil etuvchilarni uz ichiga oladi – autentifikatsiya markazi
(AM) va uskunani identifikatsiyalash registri (UIR). AM abonent aslligini aniklash
jarayoni uchun ishlatiladi, UIR esa ruxsat berilgan uyali telefonlarni tarmokka ulash
uchun javob beradi. Uyali tarmokni asosiy kismlaridan biri bazaviy stansiya tizimi (BST)
xisoblanadi. Agar tarmokni odam organizmiga uxshatilsa, unda BST ni «kul» va
«oyok»lar deyish mumkin. BST bir necha «kul» va «oyok»lardan – bazaviy stansiya
kontrollerlari (BSK), xamda kup panja – bazaviy stansiyalardan (BS) iborat buladi. BS
larni kup joylarda kurish mumkin, BS bu bittadan un olttgacha nurlatgichlardan iborat
bulgan kabul kilib uzatuvchi kurilmadir. Xar bir BSK bir gurux BS larni nazorat kiladi va
kanallarni boshkarish va taksimlashni, BS larning kuvvat satxini va shu kabilarni
bajarilishiga javob beradi. Odatda BSK tarmokda bir nechta buladi (BS lar soni esa bir
necha yuzta buladi).
Tarmokni ishlashini boshkarish boshkarish va xizmat kursatish tizimi (BXKT)
yordamida amalga oshiriladi. BXKT turli xil trafik va ish jarayonini nazorat kiladigan
xizmat va yordamchi tizimlardan iborat buladi.
| 