Funksiyaning berilish usullari. Funksiya ta’rifida keltirilgan o‘zgaruvchining har bir qiymatiga mos qo‘yiladigan ni aniqlovchi qoida yoki qonun turlicha bo‘lishi mumkin. Demak, funksiyaning berilishi ham turlichadir. Funksiya analitik, jadval va grafik hamda kompyuter usullari yordamida berilishi mumkin:
1) funksiyaing analitik usul bilan berilishida, o‘zgaruvchining har bir qiymatiga mos keladigan ning qiymati, argument ustida algebraik amallarning bajarilishi natijasida, ya’ni formulalar yordamida beriladi. Masalan,
;
2) o’zgaruvchilar orasidagi bog‘lanish jadval ko‘rinishida berilishi mumkin. Masalan, kuzatish natijasida sutni yopiq idishda qizdirilganda bosim ostida uning qaynash temperaturasi bosim ostida qaynash temperaturasi va h.k. bo‘lishini topganda qo‘yidagi jadval kelib chiqadi.
Bundan ko‘rinadiki bosim bilan temperatura orasida bog‘lanish bo‘lib, argument, funksiya bo‘ladi. Funksiyaning bunday berilishiga jadval usulda berilgan deyiladi. Bunday usul ko‘proq tajribalarda ishlatiladi.
3) Funksiyaning grafik usulida berilishida, va o‘zgaruvchilar orasidagi bog‘lanish tekislikdagi biror chiziq yordamida beriladi. Bunda va to‘plamlar orasidagi moslik grafik bilan beriladi. tekis-likda chiziq berilgan bo‘lsin. ning qiymatiga mos kelgan ning qiymatini, topish uchun nuqtadan o‘qiga perpendikulyar o‘tkazamiz. U chiziqni bitta nuqtada kesib o‘tadi. nuqtadan o‘qiga perpendikulyar o‘tkazamiz, bu perpendikulyarning o‘qi bilan kesishish nuqtasi, ning ga mos qiymati bo‘ladi. Ma’lumki, bunday moslik chiziq yordamida bajariladi. Funksiyaning bunday berilishi, grafik usulda berilgan deyiladi. Funksiyaning grafik usulida berilishidan, uni analitik usul bilan ifodalash qiyin bo‘lgan hollarda va funksiyaning sifat o‘zgarishi grafik usulda yaxshi ko‘rinadigan hollarda foydalaniladi. Masalan, fizikaviy tajribalar jarayonida ossillografdan olinadigan grafik.
4) algoritmik yoki kompyuter usuli. Funksiyaning bunday usulda berilishida ning har bir qiymati uchun, funksiyaning qiymatini hisoblaydigan algoritim yoki programma berilgan bo‘ladi. Bunday programma EHMga qo‘yilgan bo‘lib funksiyaning qiymati avtomatik hisoblanadi.
|
