2. Parametrlarning qiymatlari (h - o’lchamga nisbatan olingan).
|
Parametrlar
|
Nisbiy o’lchamlar
|
|
A turi
|
B turi
| |
h
|
(14\14)h = 14d
|
(10\10)h=10d
| |
c
|
(10\4)h=10d
|
(7\10)h=7d
| |
a
|
(2\4)h=2d
|
(2\10)h=2d
| |
b
|
(22\14)h=22d
|
(17\10)h=17d
| |
e
|
(6\14)h=6d
|
(6\10)h=6d
| |
d
|
(1\14)h=d
|
(1\10)h=d
|
5-shakl
2-Mavzu. O’lcham qo'yish . Chizmalarning asosiy yozuvi.
1. O’lchamlar qo’yish. GOST 2.307-68 (ST SEV 2180-80)
1. O’lchamlar va chekli chetga chiqishlar GOST 2.307-68 talab va qoidalarda o’lcham chiziqlari va o’lcham sonlari yordamida ko’rsatiladi. O’lcham sonlarini chizmada 3,5; 5 shrift bilan yozish tavsiya etiladi.
2. Mashinasozlik chizmalarida chiziqli o’lchamlar hamma vaqt millimetr hisobida qo’yiladi, biroq chizmada ko’rsatilmaydi.
3. Chizmaning masshtabidan qat’i nazar, hamma vaqt chizmada detalning haqiqiy o’lchami yozilishi kerak.
4. Chizmadagi har bir o’lcham faqat bir marta ko’rsatiladi. O’lchamlar mumkin qadar kam bo’lishi va buyumni tayyorlash hamda nazorat qilish uchun yetarli bo’lishi zarur.
5. O’lcham sonlari o’lcham chizigi ustiga 750 qiyalatib yoziladi. O’lcham chizig’i strelkalar bilan tugallanadi. O’lcham chizig’ining strelkalari o’zining o’tkir uchi bilan kontur, chiqarish va uq chiziqlariga tegib turishi lozim. Strelkalar o’lchami asosiy tutash chiziqlar yo’g’onligiga nisbatan lq(6 - 10)s; h2s olinadi (1 - shakl).
6. Kesmalarga o’lcham qo’yishda o’lcham chiziqlari bu kesmaga parallel ravishda, chiqarish chiziqlari esa o’lcham chiziqlariga perpendikulyar holda o’tkaziladi (2 - shakl).
7. Burchaklar o’lchami shu burchak uchidan chiqarilgan radial chiqarish chiziqlariga o’tkazilgan yoyda ko’rsatiladi (3 - shakl).
8. Yoy o’lchami, aylana yoyiga parallel o’tkazilgan vlcham chizig’ida ko’rsatiladi va o’lcham soni ustiga yoy belgisi ““ quyiladi (4 - shakl).
1 - shakl. 2 - shakl.
3 - shakl. 4 - shakl.
9. Chiqarish chiqarish o’lcham chiziqlarining strelkalari uchidan 15 mm chiqib turishi kerak. O’lcham chiziqlari tasvir konturining tashqarisiga chiqarib qo’yilgani, ma’qul.
10. Parallel o’lcham chiziqlari oralig’i 7 mm dan kam bo’lmasligi, shuningdek, o’lcham chigidan kontur chiziqlargacha bo’lgan masofa esa 10 mm dan kam bo’lmasligi kerak (2 - shakl).
11. O’lcham chizig’ida ketma-ket joylashgan strelkalar uchun joy yetarli bo’lmasa, strelkalar nuqta yoki 45 ostida o’tkaziladigan shtrix chiziqlari bilan almashtirilishi mumkin
(5-shakl, a,v).
12. Diametr belgisi ““ barcha hollarda ham diametr o’lchami soni oldiga qo’yiladi.
Belgisi aylanasining diametri o’lcham sonlari balandligining taxminan 5G’7 h qismiga teng. Aylana o’rtasidan o’tuvchi chizikq o’lcham chizig’iga nisbatan 75 qiyalatib o’tkaziladi (6-shakl).
5-shakl. 6-shakl.
7-shakl.
13. Radius o’lchami oldiga R bosh harfi qo’yiladi (5; 8-shakllar).
14. Aynan 15-shaklda ko’rsatilgan hollardagidek kesma bilan chiqarish chiziqlari parallelogramm hosil qilsin.
15. Chiziqli o’lchamlarning o’lcham chiziqlari har xil qiyalikda chizilgan bo’lsa, o’lcham sonlari 10-shaklda ko’rsatilganidek, burchaklar esa 11-shaklda ko’rsatilganidek yozilishi zarur.
8-shakl. 9- shakl.
10- shakl. 11- shakl.
16. Agar o’lcham sonini yozish uchun o’lcham strelkalari orasida joy yetarli bo’lmasa, u holda Raqamlarini 12-shaklda ko’rsatilganidek joylashtirish kerak.
12 - shakl.
17. O’lcham sonlarini chizma chiziqlari bilan kesish yoki bo’lib qo’yishga yo’l qo’yilmaydi. O’lcham chiziqlari kesishgan joyda o’lcham sonlarini yozish mumkin emas. O’lcham sonlari yozilgan joyda o’q va shtrixlarini uzish lozim (13-shakl).
18. Chiqarish va o’lcham chiziqlarining o’zaro kesishuviga yo’l qo’yilmaydi.
Bir qancha parallel o’lcham chiziqlari o’tkazilganda ular orasidagi o’lcham sonlari shaxmat tartibida yozilishi lozim.
19. Aylana yoyi markazini ko’rsatish zarur bo’lmasa, radius chizig’i uzib ko’rsatilishi mumkin (14-shakl, a). Aylana radiusi katta bo’lgan hollarda uning markazi yoyiga yakinroq olinadi. Bunday hollarda radius chizig’i, 90 burchak ostida sinib o’tuvchi parallel to’g’ri chiziq kesmasi shaklida ko’rsatiladi (14-shakl, b).
13-shakl. 14-shakl.
20. Yumaloklash radiuslari chizmaning barcha joyida bir xil bo’lsa, yoki biror radius bir necha marta takrorlansa, bu o’lchamlarini chizmaning ochiq joyida (asosiy yozuv yuqorisida) quyidagicha ko’rsatish tavsiya etiladi: “Yumaloqlash radiuslari 4 mm”, “Ko’rsatilmagan radiuslar 35” va h.k.
21. Chizmada sferani boshqa sirtlardan ajratish qiyin bo’lsa, o’lcham sonlari oldiga: Sfera so’zi yoki sfera belgisi “O” qo’shib yoziladi, masalan: “Sfera 25”, “OR 10” Sfera belgisining “O” diametri chizmadagi o’lcham sonlarining balandligiga teng olinadi (15-shakl).
15-shakl.
22. Kvadrat o’lchamlari 22-shaklda ko’rsatilganidek, kvadrat ““ belgi bilan ifodalanadi va u o’lcham sonidan oldin qo’yiladi, to’g’ri burchaklik shakllar va teshiklarning o’lchamlarini bitta strelkali o’lcham chizig’ining tokchasiga ikki tomonning ko’paytmasi tarzida yozish mumkin. O’lcham chizig’i, to’g’ri burchakning qaysi tomoniga qadalib turgan bo’lsa, o’sha tomonning o’lchami birinchi bo’lib yoziladi (16-shakl, b).
16-shakl.
23. Murakkab shakldagi silindrik buyumlarning diametr o’lchamlarini 23-shaklda, a da ko’rsatilganidek qo’yish mumkin (17-shakl). Aylananing to’la yoki qisman chizilishidan qat’i nazar, diametrining o’lcham chizig’i aylana markazidan bir oz o’tkazib ko’rsatishga ruxsat etiladi (18-shakl, a,v).
17-shakl. 18-shakl.
24. Chizmada detalning bir qismi uzib tasvirlanganda, uning o’lcham chiziqlari uzilmasdan to’liq o’tkaziladi (19-shakl).
25. Simmetrik predmetning qo’rinishi uzib ko’rsatilsa yoki simmetriya o’qigacha chizilsa, o’lcham chiziqlarini simmetriya o’qidan yoki chizig’idan bir oz o’tkazib uzib qo’yiladi (20-shakl).
19-shakl. 20-shakl.
26. Faqat bir elementga (ariqcha, qovurga, teshiklar va shunga o’xshash joylarga) tegishli o’lchamlar, qaysi tasvirda aniqroq ko’rinadigan bo’lsa, o’sha joyning o’zida ko’rsatish tavsiya etiladi (21-shakl).
27. Strelkalar uchun kontur chiziqlari oralig’i torlik qilsa, kontur chizig’ini uzib ko’rsatish mumkin (22-shakl).
21-shakl. 22-shakl.
28. Konuslik o’lchami soni oldiga, konus uchi tomon yo’nalgan shartli ““ belgi qo’yiladi (23-shakl).
23-shakl.
29. Qiyalik o’lchami soni oldiga, uchi tomon yo’nalgan ““ belgi qo’yish kerak (24-shakl).
30. Qiyalik va konusliklar: oddiy nisbatlar; o’nlik nisbatda; gradusda va foizda ifodalanishi mumkin. Masalan, qiyalik, 110=25145=10%; konuslik 1:3=185529=33,5%.
24-shakl.
25-shakl. 26-shakl.
GOST 8593-81 ga ko’ra mashinasozlikda foydalaniladigan qiyalik va konusliklar 9-jadvalda ko’rsatilgan.
31. Qiyaligi 45 li faska o’lchamlari 31-shaklda ko’rsatilganidek qo’yiladi, 1 mm dan kichik faska o’lchamlari chiqarish chizig’i tokchasida ko’rsatiladi. Bundan o’zgacha burchakli faskalarning o’lchamlari qoidaga binoan ikkita chiziqli o’lcham yordamida ko’rsatiladi (26-shakl).
32. Chizmada detalning bir necha xil elementlari (teshik, o’yik, paz, faska va h.k.) mavjud bo’lsa, har qaysi element o’lchamini shunday elementlar soni bilan birga berish lozim (27-shakl, a,b,v).
27-shakl.
33. O’lchamlar ko’yishning umumiy qoidalariga asosan quyida val va tekis shakllarga o’lchamlar qo’yish ko’rsatilgan.
Val.
28-shakl.
Tekis shakl.
29-shakl.
|
