|
1-tema: miywe-jemisli eginleri selekciyasi, oniń baǵshiliqta tutqan orini hám rawajlandiriwdaǵI Áhmiyeti
|
| bet | 15/15 | | Sana | 03.12.2023 | | Hajmi | 80,07 Kb. | | #110234 |
Bog'liq 1 (8)shaǵilistiriw ushin alinǵan ota-ona juplardi aldindan vege-tativ yaqinlashtirish;
oraliq qospaq bwǵin - vositachi yaratilishi;
uruǵlanish ushin qolay sharayat vujudga keltirish;
changlanish ushin tayyorlangan changlarga ona wsimlik changini qwshish;
ona uruǵchi tumshuqchalariga ota wsimlik uruǵchi tumshuq sek-retlarini (shira) surtish;
har xil sortlar, turlar changlari aralashmasi menen changlatish;
yosh qospaqlarni birinshi gullash davrida shańlaw va jasalma ravishda changlanmagan gúllerin olib tashlash;
uruǵlarni jaqsi unib chiqishi ushin stratifikaciya davridan swng, uruǵlarni shańǵalaq pwstloǵisiz ekish va basqa.
Hozirgi paytda chatishmaslikni bartaraf qilish ushin wzaro shaǵilistiriw, shaǵilistiriwda har xil biotiklardan paydalaniw, ota-ona ósimliklerida ploidlar darajasini wzgartirish, cha-tishtirilayotgan ósimliklerga fizik va kimyoviy omillar menen tásir kwrsatish, uruǵchilarga wsish stimulyatorlari menen tásir kwrsatish ywli menen ham amalga oshirilmoqda.
u 90-96% ga, qovokdoshlar oilasiga tiyisli eginler ushin - 97-99% ga tuwri keladi.
Uruglarning ekish ga yaroqliligi - tuqimlarning tazaligini va unuvchanligiga bog’liq bólgan basqa sapaini ta`riflab beradigan kórsatkich (X%). Uni mana bu formulaga muvofik anikdanadi:
X=AV / 100,
bu erda A - tuqimlarning tazaligi, foiz hisobida; V - uruglarning unuvchanligi, foiz hisobida.
Uruglarning namligi - tuqimlardagi suvning aralashmalari bor tuqim og’irligiga nisbatan foizlar hisobida alinǵan mikdoridir. Bu kórsatkich tuqim namunasi laboratoriyaga kelganidan kupi bilan eki kun ótganidan keyin anikdanadi va ekin xiliga qarap 9-15% ni tashkil etadigan bólishi kerek. Tuqim namunalari og’zi bekitilgan shisha idishlarda keltiriladi. Uruglarning kasalliklar bilan zararlangani, bunda zambtuqimli va bakterial kasalliklar qózg’atuvchilarining tur qurami, tuqimlarning nechog’lik zararlangani anikdanadi. Nam kamerada va ozik muhitlarida tekshirish ushin móljallangan namunalar 200 g og’irlikda olinadi. Namuna qog’oz paketga solinadi va qaysi partiyadan alinǵan bólsa, ósha partiya turgan joyning ózida sakdanadi. Analiz natijalari ekinning xili va kasallik qózg’atuvchilarining turiga qarap zararlangan tuqimlar og’irligining namunadagi tuqimlar umumiy og’irligiga nisbati holida alinǵan foizlar hisobida yamasa 1 kg dagi zararlangan uruglar soni bilan ifodalanadi.
Uruglarga ziyankesler t ush ganligi - namni anikdash ushin alinǵan namuna bóyicha anikdanadi. Tuqimlarga olardiń ichki bólimiga ótib oladigan ziyankesler tushganligini uruglar unuvchanligi va tazaligini anikdash ushin topshirilgan namunalar bóyicha belgilew mumkin. Analiz natijalari ichiga ziyankesler ótgan tuqimlar og’irligining namunadagi umumiy og’irlishga nisbatan alinǵan foizlar hisobida ifodalanadi. Tuqimlarga ziyankesler tushganligini tekshirib, analiz qilish ishlarini tayyorlov tashkilotlarining talablariga muvofik mámleket karantin inspekciyalari ótkazadi.
Uruglarning eki nboplik sapalari “Q ishloq xojaliq eginlerining tuqimlari. Sapalarini anikdash usul-amallari” degan DAS 12036-85, DAS 12037-81, DAS 12038-84, DAS 12-41-82, DAS 12042-80, DAS 12046-85 ga muvofiq anikdanadi. Sabzavot eginlerining tuqimlari ekinboplik sapalariga qarap birinshi va ekinshi sinfga bólinadi. Tuqimlarning nav sapalari qaysi soha standartlari bóyicha anikdanadigan bólsa, hár bir ekin tuqimining har kaysi sinfga tiyisliligini kórsatadigan mezonlar da xuddi ósha standartlar bóyicha belgilenedi. Har xil maqsetlarga móljallangan uruglar ga qóy il adigan talablar. Kupaytirish ushin urugchilik xojaliqlari va boshka xojaliqlarda ekishga móljallangan superelita va elita uruglar nav sapalariga kóra kamida birinshi toifaga, ekish sapalariga kóra kamida birinshi sinfga tiyisli bólishi kerek. Kópaytirish ushin tuqimshilik xojaliqlari va boshka xojaliqlarda ekiladigan birinshi va ekinshi reprodukciya tuqimlari nav sapalari bóyicha kamvda ekinshi nav toifasiga kiradigan, ekinboplik sapalari bóyicha esa, kamvda birinshi sinf normalariga tuwri keladigan bólishi lozim. Tovar jetistiriw maqsetinde jamoa, mámleket xojaliqlari va basqa xojaliqlarda ekiladigan tiyisli reprodukciyalarning uruglari nav sapalari jixatidan kamida úshinshi nav toifasiga, ekinboplik sapalari jihatidan esa, kamida ekinshi sinf normalariga tuwri keladigan bólmog’i shart. Sabzavot va poliz eginlerining navi notayin va kondiciyaga etmagan tuqimlarini ekishga yól qóyilmaydi.
İssiqxanalarda óstiriladigan bodring va pomidor sortlarinng kópaytirish ushin xojaliqlarda ekiladigan superelita va elita tuqimlari navining tazaligi jixatidan kamida birinshi toifaga, ekinboplik sapalari jixatidan esa, kamida birinshi sinfga kiradigan bólishi kerek. Mahsulot olish ushin qishki issixanalarga ekiladigan elita, birinshi reprodukciya va birinshi avlod dura-gaylarining tuqimlari navining tazaligi jixatidan birinshi toifadan, ekinboplik sapalari jixatidan esa, birinshi sinfdan past bólmasligi lozim. Tovar jetistiriw maqsetlarida plenkali bahorgi issixanalar va jóngina qilip usti yopilgan erlarga ekiladigan birinshi toifa uruglari bilan birinshi avlod dura-gaylarining uruglari nav tazaligi jixatidan kamida ekinshi toifaga, ekinboplik sapalari jixatidan esa, kamida ekinshi sinfga tiyisli bólishi kerek.
Sabzavot va poliz eginlerining uruglariga: karantin begona ótlarning miyweleri va tuqimlari, kampirchopon va mastak singari zaharli ósimliklarning uruglari aralasip qalǵan, tasdiqlangan róyxatda tilga olib ótilgan ziyankesler va kasalliklar tekkan, mazkur ekin ni z ar arlantir adigan tirik ziyankesler va bolardiń lichinkalari tushib qalǵan bólsa, bunday uruglarni ekishga yól qóyilmaydi. Kók nóxatning birinshi va ekinshi toifaga tiyisli bólib, ekinshi sinfga kiradigan uruglariga zarpechak aralashgan bólishiga yól qóyilmaydi, úshinshi toifaga tiyisli bólib, ekinshi sinfga kiradigan tuqimlarda esa bu aralashma kópi bilan 0,5% bólishi mumkin.
Rayonlashtirilgan jaydari sortlardiń elita uruglari etishtirilmaydi, ana shunday navlar ushin (dukkakdoshlar, g’alladoshlar oilalariga tiyisli ósimliklardan tashqari) urugchilik xojaliqlarida istisno tariqasida har qanday reprodukciya uruglarini ekishga yól qóyiladi, biraq bu tuqimlarning nav tazaligi kamida ekinshi toifa normalariga tuwri keladigan bólishi kerek.
Tuqimlar órtacha namunasi analizining natijalariga qarap Ózbe-kiston Respublikasi Awil va suv xójaligi vazirligi koshidagi Tuqimlar sapaini sertifikatlash va nazorat qilish mámleket markazining mahalliy bólinmalari standart tuqimlarga “sertifi-katlar”, nostandart tuqimlarga esa, “tuqimlar sapai tuwrisida talon” beradi.
Tuqimlar sapai bóyicha arbitraj koidalari. Ózbekiston Respublikasining 1996 yil 2 9 avgustda chiqqan”Tuqimshilik tuwrisida”gi qonuniga muvofiq, “Tuqimliklar jetistiriw va ularni realizaciya qilish bilan shug’ullanuvchi yuridik va jismoniy shaxslar uruglarning navi va ekinboplik sapalari tiyisli hújjetlerda kórsatgandek bólishiga kafolat beradilar va qonun xujjatlarida belgilangan tartibda javobgar bóladilar. Basharti, tuqimliklar jetistiriw va ularni realizaciya qilish bilan shugullanuvchi yuridik va jismoniy shaxslar usi moddaning birinshi bólimida kórsatilgan urugliklarning sapa kórsatkichlari yóqligi ózlariga bogliq bólmagan holatlarning oqibati ekanligini isbotlasalar, urushikni ishlatuvchi kórilgan zararni qoplashni talab qilishi mumkin emas". Arbitraj da tuqimlar tekshirilib, tazaligi, unuvchanligi aniqpanadi va basqa sapalariga baxo beriladi. Arbitraj ushin tuqim namunalarini uruglar sapaini sertifikatlash va ıazorat qilshp markazi bólimlari, ilmiy-tekshirish muassasalari, qishpoq xojaliq tashkilotlarining mutaxassislari amaldagi standartlar talablariga rioya qilgan holda manfaatdor tomonlarining vakil-lari ishtirokida olishadi. Sóngra namunalar plombalanadi va uruglar sapaini sertifikatlash va nazorat qilish mámleket markazi mahalliy bólimining muxri bilan muxrlanib, belgilangan shakldagi akt bilan rasmiylashtiriladi. Bu aktning bir nusxasi órtacha namunaga ilova kilinadi, ekinshisi esa, uruglikning egasida qoldiriladi.
Tuqimlar sapaini sertifikatlash va nazorat qilish mámleket markazining joylardagi bólinmalari tuqimlikni arbitraj tekshi-ruvidan ótkazganidan keyin tuqimliklarni tekshirish natijalarini arbitraj ótkazishni sórab murojaat qilgan tomonga topshiradi. Oniń urugliklar sapaini tekshirib, bu xususda chiqargan arbitraj xulosasi uzil-kesil xisoblanadi
|
| |
