|
1-tema: miywe-jemisli eginleri selekciyasi, oniń baǵshiliqta tutqan orini hám rawajlandiriwdaǵI Áhmiyeti
|
| bet | 14/15 | | Sana | 03.12.2023 | | Hajmi | 80,07 Kb. | | #110234 |
Bog'liq 1 (8)1. [(AxB) x V] x G
2. [(Ax B) x (Vx G)] x D
Zamosortiy selekciyada poǵonali shaǵilistiriw keng qwllanil-moqda. Oddiy shaǵilistiriw ywli menen kerekli belgi va xusu-siyatlarga ega bolǵan sort olish ancha murakkabdir. Kwpincha talab darajasida sort islep shiǵariw ushin bir necha ota-ona shaklla-ridan paydalaniwga twǵri keladi. Poǵonali shaǵilistiriwdiń mohiyati shundan ibaratki, har doim málum bir foydali xwja-lik belgilariga va qásiyetleriga ega bolǵan qospaqlar olish mumkin. I.V.Michurin ham bu usulga úlken e`tibor berib, olin-gan qospaqlarga etishmaydigan qásiyetlerdi kiritish ushin ularni basqa sortlar menen chatishtirgan.
Qayta chatishuvda qospaq ota yamasa ona formasi menen qayta chatishtiriladi. Bu usulni quyidagicha ifodalash mumkin:
(A x B) x B
Bu usul qospaqlarda kerekli bolǵan belgilarni kuchaytirish ushin qwllaniladi. Buni twyintirish chatshuvi ham deyiladi va uni quyidagicha ifodalash mumkin:
A x B AB x B ABB x B ABBB x B ABBBB x B va h.k.
Twyintirish chatishuvida qospaq avlodi ketma-ket irsiy material menen twyintiriladi va natijada málum belgi va qásiyetler kuchaytiriladi. Agar bu belgilardiń irsiy xusu-siyatlari joqari bwlsa, bu usul úlken samara beradi.
Qospaqlardiń keyingi avlodlaridagi qayta chatishuvi bek-kros deb ataladi. Miywe eginleri selekciyasıda qospaqlardiń muhim xwjalik qásiyetlerini (hasildarliǵi, kesellik va za-rarkunandalarga shidamliligi va h.k.) kuchaytirish ushin bekkros qwllaniladi.
2. Chatishuv turlar va uruǵlar aro sodir bwlsa, uzoqdan cha-tishtirish deyiladi. Selekciyadiń bázi mubiraqlarini turlar ichidagi shaǵilistiriw ywli menen hal etish ancha murakkabdir. Miywe eginleri jabayi túrleridiń miywe sapai tómen bwlishiga qaramay, ular islep shiǵariw ushin zarur bolǵan bázi xwjalik belgilarga ega bwladi. Shudiń ushin taza sortlar aliwda uzoqdan shaǵilistiriw usilini qwllash maqsetke muvofiqdir. Bundagi tiykarǵi maqset mádeniy sortlarga jabayi ajdodlardiń foydali belgilerin wtkazishdan ibaratdir.
Uzoqdan shaǵilistiriw málum bir dárejede mutacion jara-yonidiń kuchayishga olib keladi. Natijada ota-onalarida bwl-magan belgi va qásiyetlerga ega bolǵan organizmlar paydo bw-ladi. Masalan, Evropada keng tarqalgan olchadiń qadimgi ma-halliy sortlari olchadiń shiye menen chatishuvidan kelib chiq-qan.
Uzoqdan shaǵilistiriw ywli menen sortlar menen bir qatarda ósimliklerdiń taza túrlerini ham olish mumkin. Masalan, boǵ qulupnayi (Fragaria ananassa yamasa Fr. Grandiflora) Chili qulupna-yidiń (Fr. Chiloensis) virgin qulupnayi (Fr. Virginiana) menen chatishuvidan kelib chiqqan.
Wzbekistona turlar aro shaǵilistiriw nátiyjesinde olmadiń Detskoe (Kitayka x Zolotoe Grayma) va Kal`vil` Tashkentskiy (Oq naliv x Arman paradizkasi) sortlari olindi.
Sortlar aro tur ichidagi chatishuv juda osonlik bidan sodir bwladi. Biraq turlar aro chatishuv kwp holatda juda qiyin kesha-di. Uzoqdan shaǵilistiriwda ota-ona formalaridiń sistematika boyinsha yaqinligi va shu menen boǵliq bolǵan biologik mosligi úlken ahamiyatga ega.
Mádeniy ósimlikler ming jillar dawaminda shakllanib, wzidiń biologik qásiyetleri boyinsha ajdodlaridan keskin parq qiladi va mustaqil turlarga aylanib ketgan. Shudiń ushin mádeniy ósimliklerdiń jabayi turlar menen chatishuvi qiyin keshadi. Uzoqdan shaǵilistiriwda har xil túrlerdiń wzaro qiyin chatishuvi menen bir qatarda alinǵan qospaq uruǵlardiń unib chiqmasligi va qospaqlardiń bepushtligi ham kúzetiledi. Tur-lar aro chatishmaslikdiń yamasa qiyin chatishuvidiń tiykarǵi sa-bablari chatishtirilayotgan túrlerdiń sistematik jihatdan uzoq bwlishi va ulardiń bir-biriga biologik jihatdan mos kelmas-ligidandir. Chatishmaslik changlardiń onalik (uruǵchi) tumshuq-chalarida qiyin wsishi yamasa umuman wsmasligi, chang naychalari-diń uruǵchi ichida sekin wsishi, gametalardiń qwshila olmas-ligi, qospaq embrionlardiń halok bwlishi menen ham boǵliq bwlishi mumkin.
Chatishuvdiń ota-ona ósimlikleridagi xromosomalar soni-diń bir-biriga bolǵan wzaro nisbatiga ham boǵliqligi aniq-langan. Hozirgi kunda uzoqdan chatishmaslikni bartaraf etadi-gan ywllar islep chiqilgan.
I.V.Michurin miywe eginleri selekciyasıda uzoqdan chatishti-rishda jaqsi nátiyjelerge erishish va chatishmaslikni bartaraf etish ushin quyidagi usullardan foydalangan:
|
| |
