10-Mavzu: Internet xizmatlari va uning dasturiy ta’minoti
Reja:
1. Internet xizmatlari
2. Internetning dasturiy ta`minoti
3. Internet manzillari va domenlari
4. DNS serverlari
5. NAT tizimi
Asosiy terminlar: Internet xizmatlari, Telnet, FTP, E–mail, Whois, faks, elektron tarjimon,
shlyuzlar, Copher, WAIS, WWW, HTML, Web–texnologiya, Web–sahifalar, Web–sayt, URL,
HTTP, CGI, «butun dunyo o’rgimchak to’ri», Web–master, yozuvchi, kontent–master, analitik,
server administratori.Google tizimi
1. Internet xizmatlari
Internet, avvalambor, uning foydalanuvchilariga axborot xizmati ko'rsatish
uchun yaratilgandir. Umuman olganda, internet xizmat turlari nihoyatda ko'p va
xilma-xil bo'lib (yangi xizmat turlari kun sayin paydo bo'lib, ba'zilari
yo'qolmoqda), ularni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
- WWW - elektron sahifa xizmati;
- elektron pochta xizmati;
- telekonferensiya (Usenet);
- fayllarni uzatish (FTP);
- DNS- tarmoq hududlariga nom berish xizmati;
- Telnet xizmati;
- IRC - xizmati yoki Chat konferesiya;
- Ma'lumotlarni izlash xizmati.
− Telnet–uzoqda turib tarmoqdagi istagan kompyuterni boshqarish rejimi,
ya’ni abonentga tarmoqdagi xohlagan EHM da xuddi o’ziniki kabi, ishlash
imkonini beradi FTP(File Tragsftr Protocol)–abonentga tarmoqdagi istagan
kompyuterda matnli va ikkilik fayllar bilan o’zaro muloqot qilishga sharoit yaratib
beruvchi fayllar uzatish protokoli. Uzoqdagi kompyuter fayllari shaxsiy
kompyuterga nusxalashgandan keyingina unda ishlash uchun (o’qish, ishlov berish
va b.k) kirish imkoniyati beriladi. Fayllarni bir joydan ikkinchi joyga uzatish
WWW yordamida amalga oshirilgan taqdirda ham FTP-sistemasi o’zining
tezkorligi va foydalanishdagi oddiyligi tufayli ommaviy xizmat turi bo ’lib
qolmoqda.
− Usenet (Usenet Wewsq roupe)-tarmoq yangiliklari va tarmoqdagi elektron
elonlar doskasini olish. Bu sistema ma’lum bir mavzu bo’yicha guruhlarga
bo’lingan hujjat (maqola)lar yigindisi sanaladi. Foydanaluvchi o’zini qiziqtirgan
mavzuni ko’rsatib mos hujjatlar bilan tanishib chiqishi va o’zinikini yaratishi
mumkin.
− Yangi xujatlar guruhining barcha a’zolariga yoki konkret avtorlarga
yuborilishi mumkin.
− Elektron pochta (E-mail) - eng ko’p tarqalgan internet xizmati bo’lib,
istagan tarmoq abonentini pochta xabarlari bilan o’zaro muloqotda bo’lib turishini
taminlaydi. Elektron pochtaning harakterli xususiyatlari shuki, xabar adresatga bir
necha minut davomida yetib boradi.
− Bunda masofa xech qanday rol o’ynamaydi. Odatiy xatlar esa, oluvchiga
bir necha kun hattoki, haftadan keyin yetib borishi mumkin.
− Whais-internetning adres kitobi. Uning yordami bilan abonet o’zo qdagi
kompyuterga va foydalanuvchilarga tegishli axborotlarni olishi mumkin.
− Yuqorida keltirilgan tarmoqdagi abonentlararo axborot almashuvi
xizmatlaridan tashqari, internet ba’zi bir o’ziga xos xizmat turlarini ham taqdim
qilishi mumkin, masalan:
− Faks-servis-tarmoq faks serviridan foydalanib, foydalanuvchiga faksimal
aloqa orqali xabarlar jo’natish imkonini beradi.
− Elektron tarjimon–o’ziga yuborilgan matnni bir tildan ikkinchi tilga
tarjima qilib beradi.
− Bunda elektron tarjimonga murojaat etish elektron pochta orqali amalga
oshiriladi.
− Shlyuzlar-abonentga TCP/IP protokollari bilan ishlamaydigan tarmoqda
xabarlarni jo’natish imkonini beradi.
Ikkinchi darajali xizmatlarga, ayniqsa axborotlarni qidirish va tarmoq
ma’lumotlar bazasi informasion zaxiralardan foydalanish sistemalariga
quyidagilar kiradi:
− Gopher-kalit so’z va jumlalar bo’yicha axborotlarni topishga yordam
beruvchi Internet tarmog’idagi eng ko’p tarqalgan axborot qidiruv vositasi.
Copher-servirida axborotlarni ko’rib chiqish xuddi windows ilovasidagi menyu
yoki fayl sistemasi katalogi (papka)ning «daraxti» kabi ko’rinishdagi menyu
yordami bilan tashkil qilinadi. Yuqori darajali menyu yirik mavzu nomlaridan
tashkil topgan, masalan: iqtisodiyot, madaniyat, medisina, sport va b.q.
− Keyingi daraja menyulari tanlab olingan oldingi daraja menyu
elementlarini bo’laklar (detallar) ajratadi. Daraxt bo’yicha pastga siljitishning
oxirgi punkti hujjat hisoblanadi, xuddi katalog daraxtining oxirgi elementi (fay l)
kabi.
− WAIS-Copherga nisbatan yana kuchliroq axborot qidiruv vositasi. U kalit
so’zlar qidiruvini barcha matnli hujjatlarda amalga oshiradi. Rasmiy talablar
WAISda ixchamlashgan ingliz tilida yuboriladi. Bu logika algebrasi tiliga
qaraganda ancha yengil hisoblanadi. Shuning uchun WAIS noprofessional
foydalanuvchilar e’tiborini o’ziga ko’proq jalb etadi.
− Internetda eng ommabop va bir me’yorda rivojlangan xizmat turlaridan
biri World Wide Web (WWW)dir. U tadqiqot axborotlari almashuvi uchun
ilgaridan o’ylab topilgan. Hozir esa, ko’pchilik odamlar kundalik hayotining bir
qismiga aylanib qoldi. WWW-bu yer sharining istagan nuqtasida saqlanishi
mumkin bo’lgan butunlay boshqa sayt yoki kompyuterdagi matnning xohlagan
boshqa joyiga havola qilinadigan belgilash so’zlari (buyruqlari) o’rnatilgan global
giper matn sistemasi. Giper matn g’oyasining mazmuni shundaki, tarmoqdagi
informasion zaxiralarga gipermatn modelini yaratishdagi relyasion yondashishdan
foydalanish va uni maksimal oddiy usul bilan bajarish. Bu g’oyani amalga
oshirishda to’rtta asosiy vosita ishlab chiqilgan:
–HTML hujjatlarning gipermatn belgilash tili.
–URL(Universal Resource Locator) manzillashning unvercal usuli.
–HTTP gipermatn axborotlari bilan almashish protokoli. (HTTP–Hyper Text
Transfer Protocol).
–SSI (Common Getaway Interface) shlyuzlarining universal interfeysi.
Bu vositalar kitobning navbatdagi bo’limlarida ko’rib chiqiladi.
Kelajakda internet xizmatlari taqdim qilishi tizimida sifatli evolyusion
o’zgarishlar bo’ladi. Ular asosan, odamlar va jamiyatning extiyojlarini har
tomonlama qondirishga qaratilgan bo’ladi. Kelajakda internet xizmatlari xud di
instrument (asbob) kabi faol xizmat qiladi. Qarorlar qabul qilish va o ’qitishni
tashkil etish, odamlar o’rtasidagi muloqot va hamkorlik, XXI asr telefoni,
marketing, biznes, dam olish va boshqalar.
Barcha xizmatdagi foydalanuvchilarni qiziqtiradigan jihatalar tezkorlik;
arzon global aloqa; muloqot va axborot almashuvidagi q ulaylik; kira olinadigan
dasturlar, ajoyib tarmoq zaxiralari va boshqalar. Ular global tarmoqni o’zlarining
xususiy intellektual imkoniyatlariga qo’shimchadek qaraydilar.
Hozirgi vaqtda axborot asri boshlanajagi, unga bo’ladigan talab va talabgorlar
sonining to’xtovsiz oshib borajagini hamma anglamoqda. Tabiiyki, ishonchli va
operativ axborotsiz vaqt bilan baravar qadam tashlab bo’lmaydi, inson
faoliyatining xohlagan soxasida qo’yilgan maqsadga erishib bo’lmaydi. Shuning
uchun barchamiz har xil internet xizmatlaridan potensial foydalanuvchi bo’lib
boramiz.
| 