hayot faoliyati katta harorat diapozonida kechadi.
Quruqlikda eng minimal harorat
nechaga, maksimal harorat nechaga
teng?
–70°C minimal; +55°C maksimal
Dengizda eng minimal harorat
nechaga, maksimal harorat nechaga
teng?
+3°C minimal; +35°C maksimal
Chuchuk suvda qishda va yozda
qancha gradusga teng bo’ladi?
Qishda +5°C dan +7°C gacha, Yoz oylarida +20°C dan +35°C gacha
Geotermal (yunoncha «geo» – yer,
«terme» – issiq) suv manbalarida
necha gradusga teng bo’ladi?
+25°C dan +90°C gacha.
Issiq suvlarga bardoshli bo’lgan
organizmlar qaysilar?
Ayrim bakteriyalar, ko‘k-yashil suvo‘tlar
“Bio-Max-Ziyo” o’quv markazi
14
Qaysi organizmlar qizib yotgan
tuproqqa bardoshli?
Yopishqoq lishayniklar sporalari, cho‘l o‘simliklarining urug‘lari,
vegetativ organlari qizib yotgan tuproqqa bardoshlidir
O‘ta sovuq haroratga chidamli
bo’lgan organizmlarga misollar
ayting.
Ayrim suvo‘tlar, chuvalchanglar, molluskalar, qisqichbaqasimonlar,
baliqlar, kurakoyoqli sutemizuvchilarning hayotiy faoliyati 0°C dan
+2°C da kechadi
Termoregulatsiya jarayoni usullariga
hamda harorat omiliga moslanish
darajasiga ko‘ra organizmlar qanday
guruhlarga bo’linadi?
Poykiloterm (sovuqqonli) va Gomoyoterm (issiqqonli) organizmlarga
ajratiladi.
Poykiloterm organizmlar uchun xos
bo’lgan belgilargni ayting.
Poykiloterm organizmlar (yunoncha «poykilos» – o‘zgaruvchan,
«therme» – issiqlik) – tana harorati tashqi muhit haroratiga bog‘liq
ravishda o‘zgaruvchi organizmlardir Ular tana haroratini doimiy
holatda saqlay olmaydi.
Poykiloterm organizmlar uchun
harorat ortishi qanday ahamiyatga
ega?
Atrof-muhit haroratining ko‘tarilishi, bu organizmlarda boradigan
fiziologik jarayonlar – moddalar almashinuvi, nafas olish, qon aylanish
tezlashishiga sabab bo‘ladi, organizmning o‘sish, rivojlanish va
ko‘payish sur’ati ortadi.
Poykiloterm organizmlar uchun
harorat pastlashi qanday ahamiyatga
ega?
Haroratning pasayishi organizmlarda moddalar almashinuvining
sustlashishi, ayrim turlarning karaxt holga kelishi, uyquga ketishi, ba’zi
hollarda nobud bo‘lishiga olib keladi.
Gomoyoterm organizmlar uchun xos
bo’lgan belgilargni ayting.
Gomoyoterm organizmlar (yunoncha «gomoyos» – o‘xshash, bir xil,
«therme» – issiqlik) – tana haroratini tashqi muhit haroratiga bog‘liq
bo‘lmagan holda nisbatan doimiy holatda saqlashga moslashgan
organizmlardir. Ularga qushlar va sutemizuvchilar kiradi.
Issiqlikka bo‘lgan talabiga ko‘ra
o‘simliklar qanday ekologik
guruhlarga ajratiladi?
1. Issiqsevar o‘simliklar
2. Sovuqqa chidamli o‘simliklar
Issiqsevar o‘simliklar qayerda o’sadi?
Tropik, subtropik iqlim mintaqalarida hamda mo‘tadil iqlim
mintaqalarining quyosh yaxshi isitadigan joylarida o‘sadi
Sovuqqa chidamli o‘simliklar qayerda
o’sadi?
Yer sharining sovuq va mo‘tadil iqlim mintaqalarida tarqalgan.
Evolutsiya jarayonida o‘simliklarda
haroratga nisbatan qanday
moslanishlar paydo bo’lgan?
1) Biokimyoviy; 2) Fiziologik; 3) Morfologik adaptatsiyalar -
moslanishlar paydo bo‘lgan.
O’simliklarda biokimyoviy
moslanishlar qanday bo’ladi?
Yuqori harorat ta’sirida issiqsevar o‘simliklar hujayralari
sitoplazmasida ayrim moddalarning (organik kislota, tuz)
konsentratsiyasi ortadi. Bu moddalar sitoplazmaning ivib qolishiga
to‘sqinlik qiladi, zaharli toksinlarni neytrallaydi. Sovuqqa chidamli
o‘simliklar hujayralari shirasi tarkibida sovuq haroratda suv kamayishi
hisobiga shakar miqdori ortadi, bu esa o‘simliklarni muzlashdan
himoya qiladi.
O’simliklarda fiziologik moslanishlar
qanday bo’ladi?
Issiq haroratda o‘simliklarni qizib ketishdan himoya qiluvchi samarali
vosita – barg og‘izchalari orqali transpiratsiya – suv bug‘latish
hisoblanadi. Cho‘l o‘simliklarining ko‘pchiligi qisqa hayot sikliga ega.
Ularning vegetatsiya davri bahorga to‘g‘ri keladi, yozda esa bu
o‘simliklar tinim davriga o‘tadi
Efemerlar deb nimaga aytiladi?
Urug‘i tinim davrini o‘tadigan bir yillik o‘simliklar efemerlar deyiladi.
Efemeroidlar deb nimaga aytiladi?
Piyozboshi, tugunagi, ildizpoyasi tinim davrini o‘tadigan ko‘p yillik
o‘simliklar esa efemeroidlar deyiladi
Qaysi o’simliklar suv tanqis bo‘lgan
haddan tashqari issiq va sovuq
davrlarida tanasidagi suv miqdorining
kamayishi natijasida uzoq muddat
anabioz (hayotiy jarayonlarning
vaqtinchalik to‘xtashi) holatiga
o‘tadi?
Yo‘sinlar va lishayniklar
O’simliklarda morfologik
moslanishlar qanday bo’ladi?
Yer yuzining tropik va subtropik iqlim mintaqalarida o‘sadigan
o‘simliklar yuqori haroratning ta’sirini kamaytiruvchi bir qator
moslanishlarga ega. Barglarning rangi och tusda bo‘lishi, sirti
tukchalar yoki mum bilan qoplanganligi buning yaqqol misolidir.
|
