jarayonlar sodir bo'ladi va urug'lar me’yordagi unuvchanlikka ega bo'ladi.
Shuning uchun yana ikkita qo'shimcha davr ajratiladi: hosil yig'ishtirib
olingandan keyin pishib yetilish va to'la pishish.
Hosil yig'ishtirilgandan keyin pishib yetilish davrida yuqori molekular
oqsil birikmalarining sintezi tugaydi, erkin yog' kislotalari yog'laiga ayla-
nadi, uglevodorodlar
molekulasi yiriklashadi, nafas olish sustlashadi. Bu
davrning boshlanishida urug'larning unuvchanligi past, oxirida me’yoriga
keladi. Uning davomiyligi bir necha kundan bir necha oygacha davom
etadi va ekin turiga hamda tashqi sharoitga bog'liq holda o'zgaradi.
To'la pishish davri urug' unuvchanligi eng yuqori darajaga yetganda
boshlanadi. Sug'oriladigan
yerlarda, siyrak ekinzorda, sernam. ob-havo sha
roitida donning yetilishi ancha kechikadi, davomli bo'ladi. Quruq va issiq
ob-havo
sharoitida, erta ekilganda, poyalar qalin bo'lganda, fosforli-kaliyli
o'g'itlar solinganda g'alla ertaroq yetiladi. Garmsel, yuqori harorat,
tuproqda
namlikning yetishmasligi — «tuproq quig'oqchiligi» va «havo qurg‘oqchiligi»ga
olib keladi. Bunda donlaming to'lishi to'xtaydi, donlar mayda, burishgan,
puch bo'ladi, hosil va uning sifati keskin pasayadi.
G'alla ekinlari zang va boshqa kasalliklar,
zararli va boshqa hasharot-
lar bilan zararlanishi natijasida don hosili va sifati keskin pasayadi. Ekin-
laming yotib qolishi ham shunday oqibatlarga olib keladi. Yotib qolishga
qarshi kurashda tur, kampozan preparatlari qo'llaniladi. Retardantlarni
qo'llashda pastki bo'g'in
oraliqlari qisqaradi, yo'g'onlashadi, o'simlikning
bo'yi 15—25 sm ga kamayadi, poyaning yotib qolishga chidamliligi ortadi.
Samarqand qishloq xo'jalik institutining O'simlikshunoslik kafedrasi
olib borgan tajribalarda tur preparati (60 %) gektariga 4 kg naychalash
fazasining boshlanishida qo'llanilganda, sug'oriladigan
yerlarda kuzgi
bug'doy don hosili 8 s/ga oshgan.
2.2. KUZGI DON EKINLARI
