Tuplanish.
Poyaning yer osti bo'g'inlaridan novdalarning hosil bo'lishi
tuplanish deyiladi. Dastlab poya bo‘g‘inlaridan bo'g'in ildizlari
(qo‘shimcha) keyin yon novdalar hosil bo'ladi.
U lar poya osti
bo'g'inlarining hammasidan ham hosil bo'lishi mumkin, ammo eng
yuqori, tuproq yuzasidan 1-3 sm chuqurlikda joylashgan bo'g'inlardan
hosil bo‘lishi ko'proq kuzatiladi.
Yuqori, eng rivojlangan bo'g'in tuplanish bo‘g‘ini deyiladi. Undan
asosiy yon novdalar va popuk ildiz tizimini hosil qiluvchi qo'shimcha
ildizlar paydo bo'ladi. Bug'doy, javdar, arpada yer osti bo'g'ini may
salar hosil bo'lishining 5—7 kunlarida shakllanadi. Tariqsimon g'alla
ekinlari va sulida — ular (maysalar) bilan bir vaqtda hosil bo'ladi.
O'simlikning tuplanish tuguniga o'simlikning tuplanishi,
ildiz tizi-
mining rivojlanganligi, qurg'oqchilikka, qishga chidamliligi, mahsuldor-
ligi va boshqa xususiyatlari bog'liq. Tuplanish tugunining nobud bo'lishi
o'simlikning halok bo'lishiga olib keladi.
Bitta o'simlikdagi poyalar (novdalar) soni umumiy tuplanish deyi
ladi. Qulay sharoitda bitta o'simlikda 6—12
va undan ortiq novdalar
hosil bo'ladi. Odatda, O'zbekiston sharoitida kuz davrida g'alla ekinlari
bitta o'simlikda 2—6 ta, bahorda 10—12 tagacha novdalar hosil qiladi,
bu ko'rsatkich bahori ekinlarda 2—4 tani tashkil qiladi.
Amaliyotda boshoq hosil qiladigan (don beradigan) poyalar soni
muhim bo'lib, ularning soni mahsuldor tuplanish deyiladi. Ammo ay
rim novdalar boshoqlarida donlar hosil bo‘lsa-da,
ularning doni pishib
yetilmaydi. Pishib yetilmagan boshoqlar va boshoq hosil qilmagan poyalar
yetishib ulgurmagan poyalar deyiladi.
Unumdor tuproqlarda yuqori hosil beradigan o'simliklar, odatda,
4—7 poyadan 2—3 ta boshoq hosil qiladigan mahsuldor poyalar hosil
qiladi. Bug'doy poyalari yirik, don soni ko'p boshoqlar hosil qiladi.
Tuplanish va tuplanish energiyasi o'simlik turiga, naviga, urug' yi-
rikligiga,
oziqlanish maydoniga, tuproq namligiga, ekish muddatiga,
tuproqning ishlash sifati va unumdorligiga, yorug'likka, haroratga,
o'g'itlashga bog'liq.
Tuplanish turli g'alla ekinlarida turlicha boshlanadi.
Suli va jav-
darda tuplanish o'simlikda 3—4-barglarning hosil bo'lishida, bug'doy va
arpada bo'g'in ildiz otishdan sal oldin, 3-bargning hosil bo'lishida bosh
lanadi va ildiz otish 4—5-barglarning hosil bo'lishiga to'g'ri keladi.
Makkajo'xorida tuplanish novdalarning hosil bo'lishi 6—7-barglar fa-
zasiga, oq jo'xorida 7—8, tariqda 5—6-barglarning hosil bo'lishiga to'g'ri
keladi. Tariqsimon g'alla ekinlarida bo'g'in ildizlari paydo bo'lishi 3—
4-barglaming hosil bo'lishiga to'g'ri keladi.
