Don ekinlari donida yog‘ning miqdori 2—6 %. U donda bir tekis
taqsimlanmagan. Uning eng ko'p miqdori murtak hujayralarida joylash
gan bo'lib bug'doyda 14 %, javdar va arpada 13,4 %, sulida 26 %,
tariqda 20 %, makkajo'xorida 40 % bo'ladi. Unda yog'ning miqdori
sezilarli darajada bo'lishi unning taxir bo'lishiga olib keladi.
Makkajo'xori unining sifatini yaxshilash uchun donni unga aylan-
tirishdan oldin murtak ajratib olinadi va undan oziq-ovqatda ishlatiladigan
shifobaxsh moy olinadi.
Kul, po'stli g'alla ekinlarida, asosan, po'stlarda, yalang'och (po'stsiz)
donlarda — meva po'stida joylashgan. Tegirmonda
don tortilganda kul-
ning ko'p qismi kepak bilan chiqib ketadi. Shuning uchun un kepak-
dan qancha ko'p tozalansa, unda kul shuncha kam bo'ladi. Kulning
ko'p qismi bug'doyda (50 %) fosfor kislotasi, 30 %
kaliy oksidi, 2,8 %
kalsiy va 12 % magniydan iborat.
Kletchatka bug'doy, makkajo'xori, javdar donida 2,3—1,6 %, po'stli
donlar (suli, arpa)da 5,2—11,8 % bo'ladi.
Donning tarkibidagi suv quyidagi ko'rinishlarda bo'ladi:
1. Moddalar molekulalari tarkibiga kiruvchi, kimyoviy bog'langan,
qat’iy nisbatlarda bo'luvchi suv, u doimiy va o'zgarmas.
2. Fizik — bog'langan, don tarkibida turli nisbatlarda bo'luvchi,
suvning bu shakliga adsorbsiyali bog'langan, osmotik yutilgan va struk-
turali suvlar kiradi.
3. Mexanik bog'langan erkin, miqdori tez o'zgarib turuvchi suv.
Donlar quritilganda bu suv tez kamayadi. Urug'lar tarkibida suv miq
dori 14 % dan oshmagan holda saqlanadi.
Don tarkibida fermentlardan diastaza, amilaza kraxmal va qandni,
lipaza yog'larni, peptaza oqsilni parchalashda ishtirok etadi.
Oksidlovchi
fermentlardan peroksidaza bor.
Don ekinlari donida vitaminlardan В,, B2, B6, PP, E, A va boshqalari
bor va ular odamlar hamda hayvonlar hayotida muhim vazifalarni ba-
jaradi.
