tuproq yuzasidan 5 sm balandlikka ko'tarilganda belgilanadi.
Bunda poya
bo‘g‘iui qo'l bilan paypaslanganda seziladi.
Dastlab pastki bo'g'in oralig'i uzaya boshlaydi. Keyin ikkinchi bo'g'in
oralig'i o'sa boshlaydi va u birinchisidan uzunroq bo'ladi. Navbatdagi
uchinchi bo'g'in oralig'i ikkinchisidan uzun bo'ladi va hokazo. Bu jara-
yon 5—7 bo'g'in oralig'i hosil bo'lguncha davom etadi (makkajo'xorida
15 va undan ortiq). Poyaning har qaysi bo'g'in oralig'i
pastki qismdan
o'sadi — interkalyar. Odatda, poyalar gullash davrining oxirida, don
to'lishning boshida o'sishdan to'xtaydi.
Boshoqlash (ro'vaklash).
Yuqori barg qinidan boshoq (ro'vak) ning
1/3 qismi ko'rinishi bilan boshoq (ro'vak)lash fazasi boshlanadi.
Naychalashdan boshoqlash fazasigacha poyalar, barglar jadal o'sadi,
boshoq shakllanadi. Shuning uchun o'simlik
oziqa moddalariga, suvga
bu davrda juda talabchan bo'ladi.
Boshoqlaming kattaligiga ma’danli oziqlanish elementlarining nisbati
katta ta’sir ko'rsatadi.
Tuplanish davrida, oziqlanishda azot ustuvorlik
qilsa o'sish konusining cho'zilishi bir necha kunga Uzayadi va boshoqda
boshoqchalar ko'p hosil bo'ladi. Fosfor ustuvorlik
qilsa boshoq shakllanishi
tezlashadi va boshoqda boshoqchalar kam hosil bo'ladi. Shuning uchun
oziqa elementlar to'g'ri nisbatlarda tuproqqa solinishi lozim.
Gullash.
O'simlik boshoqlagandan keyin gullay boshlaydi. Faqat kuzgi
javdar boshoqlash boshlangandan keyin 8—10 kun o'tgach gullasa, arpa
to'la boshoqlaguncha gullaydi. G'alla ekinlari gullash xususiyatiga ko'ra
o'zidan changlanuvchi (bug'doy, arpa, suli, tariq, sholi)
va chetdan
changlanuvchi (javdar, grechixa, makkajo'xori, oq jo'xori) larga bo'linadi.
O'zidan changlanuvchi g'alla ekinlarining changdoni, odatda,
hali gul
ochilmasdan yetilib yoriladi. Shuning uchun ular o'zidan changlanadi.
Eng qat’iy o'zidan changlanuvchi ekin — aipadir.
Havo issiq va quruq bo'lganda bug'doy guli qobig'i ochiq holda
gullashi mumkin va bunday holat ertalabki soatlarda kuzatiladi. No
qulay ob-havo sharoitida (bulutli va yomg'irli) gul qobiqlari yopiq hol
da gullashi mumkin.
Chetdan changlanuvchi g'alla ekinlarida changchi gul ochilgandan
keyin yetilib yoriladi. Javdarda uning yengil changi to'kilib shamol yor
damida tarqaladi va boshqa o'simlik gullarining urug'chisi tumshuq-
chasiga tushib, ularni urug'lantiradi. Agar chang shu o'simlik
gulining
tugunchasiga tushsa urug'lanish sodir bo'lmaydi.
Makkajo'xorida otalik to'pguli ro'vak, onalik to'pguli so'tadan 2—4
kun oldin yetiladi. Otalik to'pgulining changlari onalik to'pguli so'tadan
chiqib turuvchi iplar tumshuqchasiga tushadi va vi yerda ko'karib ona
lik gulining tugunchasiga kiradi va urug'kuitakni urug'lantiradi.
Boshoqli g'alla ekinlarida (bug'doy, афа, javdar) gullash boshoqning
o'rta qismidagi boshoqchalardan boshlanadi. Dastlab hosil bo'lgan don
yirik va urug'lik sifatlari eng yuqori bo'ladi. Ro'vakli g'alla ekinlarida
59
www.ziyouz.com kutubxonasi
