G‘ovak to‘ldiruvchilar ishlab chiqarish

137 
keltiriladigan og‘ir to‘ldiruvchilarga nisbatan arzon hisoblanadi. Ularni betonda 
qo‘llash yaxshi samara beradi[4].
Shu sababli g‘ovak to‘ldiruvchilarni qo‘llashning iqtisodiy samadorligini 
boshqa yo‘llarini ko‘rib o‘tamiz.
Agar g‘ovak to‘ldiruvchilar asosidagi yengil betonlar tashqi devorlarni 
qurishda ishlatilsa, u holda uning iqtisodiy samadorligi hisobi 1m
2
devorning 
issiqlik o‘tkazuvchanlik xususiyatlaridan kelib chiqib bajariladi. Shuni aytish 
mumkunki, to‘ldiruvchi qanchalik yengil bo‘lsa bunday to‘ldiruvchili yengil 
betonning issiqlik o‘tkazuvchanligi ham kichik bo‘lib, u asosidagi devorning 
qalinligi yupqa va arzon bo‘ladi. 
G‘ovak to‘ldiruvchilarni konstruksion betonlarda qo‘llashda, ular asosida yuk 
ko‘taruvchi 
konstruksiyalar 
olishda 
samaradorlik 
hisobi 
bajariladi. 
Konstruksiyaning massasini kamaytirish orqali quyidagi iqtisodiy samadorlik 
yo‘nalishlari ochiladi: transport harajatlari kamayadi; yig‘ma konstruksiyalarni 
montaj qilishda harajat kamayadi; kran vositalarida o‘rnatiladigan yig‘ma 
elementlar kattalashadi; pastki konstruksiyalarga tushadigan yuk kamayadi; 
konstruksiyaning yuk ko‘tarish qobiliyati ortadi; egiluvchan konstruksiyalarda 
kerakli yuk ko‘tarish qobiliyatini saqlagan holda armatura sarfi iqtisod qilinadi va 
boshqa.
O‘rtacha beton zichligining 10% kamayishi konstruksiya tannarxini 3% 
arzonlashtiradi.
Yuqori mustahkamlikdagi yengil betonlarning zichligi 1700-1800 kg/m
3
ular 
oddiy og‘ir betonlarga nisbatan 25-30% yengil bo‘ladi. Yuqori mustahkamlikdagi 
yengil betonlarni barcha turdagi g‘ovak to‘ldiruvchilar asosida olish mumkin. 
Masalan, devor panellari ishlab chiqarishda keramzitni qo‘llash yoki 
konstruksion betonlarda agloporitni qo‘llash yaxshi samara beradi.
Kamporit mustahkamligini oshirish uchun ko‘pchish koeffitsientini 
kamaytirish kerak, faqat uning tannarxi o‘zgaradi. Agar uyma zichligi 400 kg/m
3
bo‘lgan 1m
3
keramzit shag‘alining tannarxini 100% deb qabul qilsak, u holda 
uyma zichlik 300 kg/m
3
bo‘lgan 1m
3
keramzit shag‘alining tannarxi taxminan
20% ga kamayadi, agar uyma zichlik 500 kg/m
3
bo‘lgan 1 m
3
keramzit 
shag‘alining tannarxi taxminan 20% ga ortadi, uyma zichlik 700 kg/m
3
bo‘lgan 1 
m
3
keramzit shag‘alining tannarxi ikki barobar ortadi.
Kamporit qanchalik og‘ir bo‘lsa, u shunchalik qimmatga tushadi. Buni shu 
bilan tushuntirish mumkunki, bir xil sarf xarajatda ishlab chiqarilgan mahsulotning 
hajmi ko‘pchish koeffitsientidan ham kichik bo‘lsa, u holda mahsulotning hajmi 
kamligi sababli 1m
3
ga sarflangan harajat ham katta bo‘ladi.
Keramzit va boshqa sun'iy g‘ovak to‘ldiruvchilarni ko‘pchitish orqali ishlab 
chiqarishda, boyitishda, xomashyoni qayta ishlash, qo‘shimchalar kiritish kabi sarf 
xarajatlarni oqlaydi, qachonki bu barcha ishlar ko‘pchish koeffitsientini oshirsa. 
Sun'iy g‘ovak to‘ldiruvchilarning tannarxini korxonaning ishlab chiqarish 
quvvatini oshirish orqali kamaytirish mumkin.
G‘ovak to‘ldiruvchilarni tashishdagi qiyinchiliklarni mahalliy sharoitdan 
(temir-yo‘l yoki avtotransport, tariflar va boshqa) kelib chiqib o‘rganish kerak 

138 
bo‘ladi. Ko‘pincha uzoq masofadan tayyor mahsulot emas, balki xomashyoni 
keltirish samarali hisoblanadi. Bu asosan o‘ta yengil g‘ovak to‘ldiruvchilar uchun 
taaluqlidir. Masalan, 1m
3
perlit yoki vermikulit tog‘ jinslarini ko‘pchitishda 10 
yoki 20m
3
to‘ldiruvchi chiqadi, shu sababli xomashyoni ishlatish joyiga olib kelish 
va ko‘pchitish arzonga tushadi.

Download 2,95 Mb.