137
keltiriladigan og‘ir to‘ldiruvchilarga nisbatan arzon hisoblanadi. Ularni betonda
qo‘llash yaxshi samara beradi[4].
Shu sababli g‘ovak to‘ldiruvchilarni qo‘llashning iqtisodiy samadorligini
boshqa yo‘llarini ko‘rib o‘tamiz.
Agar g‘ovak to‘ldiruvchilar asosidagi yengil
betonlar tashqi devorlarni
qurishda ishlatilsa, u holda uning iqtisodiy samadorligi hisobi 1m
2
devorning
issiqlik o‘tkazuvchanlik xususiyatlaridan kelib chiqib bajariladi. Shuni aytish
mumkunki, to‘ldiruvchi qanchalik yengil bo‘lsa bunday to‘ldiruvchili
yengil
betonning issiqlik o‘tkazuvchanligi ham kichik bo‘lib, u asosidagi devorning
qalinligi yupqa va arzon bo‘ladi.
G‘ovak to‘ldiruvchilarni konstruksion betonlarda qo‘llashda, ular asosida yuk
ko‘taruvchi
konstruksiyalar
olishda
samaradorlik
hisobi
bajariladi.
Konstruksiyaning massasini kamaytirish orqali quyidagi iqtisodiy samadorlik
yo‘nalishlari ochiladi:
transport harajatlari kamayadi; yig‘ma konstruksiyalarni
montaj qilishda harajat kamayadi; kran vositalarida o‘rnatiladigan yig‘ma
elementlar kattalashadi; pastki konstruksiyalarga
tushadigan yuk kamayadi;
konstruksiyaning yuk ko‘tarish qobiliyati ortadi; egiluvchan konstruksiyalarda
kerakli yuk ko‘tarish qobiliyatini saqlagan holda armatura sarfi iqtisod qilinadi va
boshqa.
O‘rtacha beton zichligining 10% kamayishi konstruksiya tannarxini 3%
arzonlashtiradi.
Yuqori mustahkamlikdagi yengil betonlarning zichligi 1700-1800 kg/m
3
ular
oddiy og‘ir betonlarga nisbatan 25-30% yengil bo‘ladi. Yuqori mustahkamlikdagi
yengil betonlarni barcha turdagi g‘ovak to‘ldiruvchilar asosida olish mumkin.
Masalan, devor panellari ishlab chiqarishda keramzitni qo‘llash yoki
konstruksion betonlarda agloporitni qo‘llash yaxshi samara beradi.
Kamporit mustahkamligini oshirish uchun ko‘pchish
koeffitsientini
kamaytirish kerak, faqat uning tannarxi o‘zgaradi. Agar uyma zichligi 400 kg/m
3
bo‘lgan 1m
3
keramzit shag‘alining tannarxini 100% deb qabul qilsak, u holda
uyma zichlik 300 kg/m
3
bo‘lgan 1m
3
keramzit shag‘alining
tannarxi taxminan
20% ga kamayadi, agar uyma zichlik 500 kg/m
3
bo‘lgan 1 m
3
keramzit
shag‘alining tannarxi taxminan 20% ga ortadi, uyma zichlik 700 kg/m
3
bo‘lgan 1
m
3
keramzit shag‘alining tannarxi ikki barobar ortadi.
Kamporit qanchalik og‘ir bo‘lsa, u shunchalik qimmatga tushadi. Buni shu
bilan tushuntirish mumkunki, bir xil sarf xarajatda ishlab chiqarilgan mahsulotning
hajmi ko‘pchish koeffitsientidan ham kichik bo‘lsa,
u holda mahsulotning hajmi
kamligi sababli 1m
3
ga sarflangan harajat ham katta bo‘ladi.
Keramzit va boshqa sun'iy g‘ovak to‘ldiruvchilarni ko‘pchitish orqali ishlab
chiqarishda, boyitishda, xomashyoni qayta ishlash, qo‘shimchalar kiritish kabi sarf
xarajatlarni oqlaydi, qachonki bu barcha ishlar ko‘pchish koeffitsientini oshirsa.
Sun'iy g‘ovak to‘ldiruvchilarning tannarxini korxonaning ishlab chiqarish
quvvatini oshirish orqali kamaytirish mumkin.
G‘ovak to‘ldiruvchilarni tashishdagi qiyinchiliklarni
mahalliy sharoitdan
(temir-yo‘l yoki avtotransport, tariflar va boshqa) kelib chiqib o‘rganish kerak
138
bo‘ladi. Ko‘pincha uzoq
masofadan tayyor mahsulot emas, balki xomashyoni
keltirish samarali hisoblanadi. Bu asosan o‘ta yengil g‘ovak to‘ldiruvchilar uchun
taaluqlidir. Masalan, 1m
3
perlit yoki vermikulit tog‘ jinslarini ko‘pchitishda 10
yoki 20m
3
to‘ldiruvchi chiqadi, shu sababli xomashyoni ishlatish joyiga olib kelish
va ko‘pchitish arzonga tushadi.
