139
10-bob. HARAKAT VA KUCH
Harakat suyaklarning birlashgan qismlari – bog‘imlarda sodir bo‘ladi.
Odamning har bir harakati richaglarning ishlash mexanizmi asosida amalga oshadi.
Suyaklar richaglar bo‘lsa, bo‘g‘imlar tayanch nuqtalardir, muskullar orqali richaglarga kuch
uzatiladi. Odam skeletida richaglarning bir nechta turlari mavjud.
Oyoq suyagining richag sifatida ishlash mexanizmi ekani to‘g‘risida ma’lumot to‘plang.
Kuch richagi. Qo‘l-kaft bo‘g‘imi kuch richagiga misol bo‘ladi. Muskul kuchi (
F
m
) richag-
ning
qisqa yelkasiga, yukning og‘irlik kuchi (
F
og‘
) esa uzun yelkaga beriladi. Agar og‘ir-
lik kuchi qo‘lni soat yo‘nalishi bo‘yicha
aylantirishga harakat qilsa, mus kul kuchi qo‘lni
soat miliga teskari burishga harakat qiladi. Uzoq vaqt davomida yukni ushlab turganimizda
muskullarimizda toliqishni sezamiz.
Muvozanat richagi. Odamning bosh skeleti muvozanat richagiga misol bo‘ladi. Rasmda
muvozanatda turgan bosh skeleti keltirilgan. Rasmdagi
O nuqta bosh skelet uchun tayanch
nuqta deb ko‘rsatilgan.
Muskul kuchiga (
F
m
) qarshi yo‘nalgan og‘irlik kuchi (
F
og‘
) bosh skeletni tayanch nuqtaga
nisbatan pastga egadi. Og‘irlik kuchi kamayganda bosh skeleti tayanch nuqtaga nisbatan
yuqoriga ko‘tariladi.
F
m
F
m
F
m
F
og‘
F
og‘
F
m
F
F
og‘
O
O
Tayanch nuqta
Muskul kuchi yelkasi
