140
10-bob. HARAKAT VA KUCH
A M A L I Y M A S H G U L O T
63-MAVZU.
RICHAGNI MUVOZANATGA KELTIRISH
Maqsad: richagni muvozanatga keltirishni o‘rganish.
Texnika xavfsizligi qoidalari:
– amaliy mashg‘ulot davomida e’tiborli va ehtiyotkor bo‘ling;
– ishga kirishishdan oldin ishning bajarilish tartibini o‘rganing;
– ish joyida faqat laboratoriya ishlari uchun zarur bo‘lgan asboblarni qoldiring;
– tutqichni burab qo‘ymang;
– yuklarni yerga tushirmang va stol chetiga qo‘ymang;
– qurilmaga ehtiyot bo‘ling va undan qat’iy belgilangan maqsadda foydalaning.
Richagga aylanish o‘qidan
l
1
masofada
m
1
massali yuk, ayla-
nish o‘qidan
l
2
masofada
m
2
massali yuk osilgan bo‘lsin. Richag
muvozanatda turganda quyidagi shart bajariladi:
Bizga kerak
Ishni bajarish tartibi
▸
shtativga
o‘rnatilgan richag-
chizg‘ichi
▸
bir xil massaga
ega bo‘lgan yuklar
to‘plami
1. Shtativga richag-chizg‘ichi rasmda ko‘rsatilganidek o‘rnatiladi.
2. Richagning chap tomoniga aylanish o‘qidan 10 cm masofada ikkita
bir xil yuk osiladi.
3. Yuk osilgan nuqtagacha bo‘lgan masofa (
l
1
)
qiymatini va yuklar
massasini (
m
1
) jadvalga yozing.
4. Richagning o‘ng tomoniga aylanish o‘qidan 20 cm masofada bitta
yuk osiladi.
5. Richagning aylanish o‘qidan ikkinchi
yuk osilgan nuqtagacha
bo‘lgan masofa (
l
2
) qiymatini va yuk massasini (
m
2
) jadvalga yozing.
6. Richagning muvozanatga kelishi kuzatiladi.
7. Richagga osilgan yuklar massalarining nisbati (
m
1
/ m
2
)
va yuk
osilgan yelkalar nisbatini (
l
2
/
l
1
) jadvalga yozing.
8. Richag muvozanatda turganda
m
1
/ m
2
=
l
2
/
l
1
munosabat o‘rinli
ekanini tekshiring.
9. Richagning chap va o‘ng tomonlariga yuqorida keltirilgan ketma-
ketlikda, aylanish o‘qidan turli masofalarda
har xil yuklar osib,
richagni muvozanatga keltiring.
Natijalarni jadvalga yozing va xulosa qiling.
№
m
1
(g)
l
1,
(cm)
m
2
(g)
l
2
, (cm)
m
1
/ m
2
l
2
/
l
1
1
2
3
=
yoki
2
1
=
1
2
1
1
2
2
141
10-bob. HARAKAT VA KUCH
Nima sababdan richag muvozanatda bo‘ladi?
Richag muvozanatda bo‘lganda uning turli tomonlariga osilgan yuk massalarining nisba-
ti, aylanish o‘qidan yuk osilgan nuqtagacha bo‘lgan masofalar teskari nisbatiga teng bo‘ladi.
