Odam organizmida mod-
dalar transportini qon ayla-
nish sistemasi ta’minlaydi.
Qon aylanish sistemasi
yurak
va qontomirlardan
iborat. Odam yuragi to‘rt
kamerali: ikkita qorincha va
ikkita bo‘lmachadan iborat.
Yurakdan qon olib ketuv-
chi
qontomirlar arteriya
tomirlari, yurakka qon olib
keluvchi qontomirlar
vena
tomirlari deb ataladi.
Odamda
katta va kichik
qon aylanish doirasi mav-
jud.
Katta qon aylanish
doirasi barcha organlarni kislorod va oziq bilan ta’minlaydi. Kichik qon aylanish doirasi
o‘pkalarga karbonat angidridni olib borib, ulardan kislorodni yurakka olib keladi.
O‘pka va organlardagi kapillyarlarda gazlar almashinuvi sodir bo‘ladi. Gazlar almashinuvi
diff uziya hodisasiga ko‘ra amalga oshadi.
Ko‘pchilik hayvonlarda ham qon aylanish sistemasi rivojlangan.
Sutemizuvchi
va qushlarning qon aylanish sistemasi odamniki kabi tuzilgan. Amfi biyalar va sudralib
yuruvchilarning yuragi uch kamerali, baliqlarning yuragi esa ikki kamerali bo‘ladi.
Odam yuragining qanday ishlashini pulsni sanash orqali tekshirish mumkin. Puls yurak
qisqarganda undagi qontomirlarning tebranishidan hosil bo‘ladi.
Yurak minutiga necha
marta qisqarsa, puls soni ham shuncha bo‘ladi. Odam jismoniy mashq bilan shug‘ullangan-
da nafas olishi va yurak urishi tezlashadi. Pulsni qo‘l kaftining ichki yuzasida barmoq orqali
o‘lchash mumkin.
