“Pedagogik mahorat” Ilmiy-nazariy va metodik jurnal 2022, № 1
46
tashkilotlari tomonidan ilgari surila boshlanishi oqibatida Yevropa mamlakatlarida koʻp oʻlchamli va butun
yondashuvlarning yuzaga chiqishiga zamin yaratdi. Mazkur yondashuvlar ayni jihatlari bilan oʻzaro yaqinligi
va murakkab kasbiy kompetentlik modellarini nazarda tutganligi sababli ularni birgalikda oʻrganish ayni
muddao boʻladi.
Oʻtgan asrning 80-yillarida Amerika Qoʻshma Shtatlari, Buyuk Britaniya davlatlarida sodir boʻlgani
kabi Fransiyada ham Bandlik milliy byurosi tomonidan ishlab chiqilgan
kasblar tavsifnomalarining
amaliyotga kiritila boshlashi “kompetensiya” va “kompetentlik” tushunchalarining nazariy tadqiqotlariga
boʻlgan akademik qiziqishni kuchaytirib yubordi.
Talqin qilinishicha [16], Fransiyada shakllangan koʻp oʻlchamli yondashuvning mohiyati oʻzaro farq
qiluvchi ikkita yoʻnalishda qutblanadi: shaxsiy – har bir ta’lim oluvchining xulqi tavsifiga diqqatni toʻplash;
jamoaviy – jamoa faoliyatini samarali tashkil qilish hamda uning a’zosi sifatida
ishtirok etish uchun zarur
boʻlgan kompetensiyalarni shakllantirish. Koʻrinib turibdiki, oʻqitish natijalariga koʻra mazkur xususiyatlarni
hosil qilish qutbiy yondashuvlarni talab qiladi va kommpetensiyalar klasterining rang-barangligi zaruriyatini
ifodalaydi. Shu jarayonda keng qamrovli izlanishlar olib borgan Le Baterf (Le Baterf G.) [19]
“Kompetensiya, gʻalati attraktor haqida insho” nomli asarida kompetensiyalarni quyidagicha turlaydi:
- nazariy bilimlar (muammoni, vaziyatni fahmlash va sharxlash koʻnikmasi);
- bajarishga doir bilim va malakalar (qanday harakat qilishni bilish);
- tajribaga doir malakalar (emperik kuzatishlar jarayonida egallangan malakalar);
- ijtimoiy koʻnikmalar (individning ijtimoiy muhiti sharoitlari bilan aniqlanadi);
- kognitiv koʻnikmalar (axborotni izhohlash, fikrlash, yangiliklarni oʻrganish).
Yuqorida keltirilgan ikkita yondashuv va boshqa tadqiqotlar tahlili asosida J.Chivers va G.Chitxemlar
[16] kasbiy kompetentlikni rivojlantirishning butun integrativ modelini yaratdilar. Model oʻzida funksional,
shaxsiy, bilishga doir, axloqiy va metakompetensiyalarni jamlashtiradi.
G.Strakaning (G.A.Straka) koʻrsatishicha, Germaniya va Avstriyada shakllangan butun yondashuv
faoliyatning aniq bir sohasida mutaxassisning kasbiy namoyon boʻlishi (amalga oshishi)ga moʻljal
olishga
uchun yoʻnaltiriladi [22]. Ushbu yondashuv xulqning aniq modellarini (kompetensiyalar) yaratish,
ularning
kasbiy sohalarga mosligini ta’minlash, shaxsiy xususiyatlar va ijtimoiy koʻnikmalarni rivojlantirishga
qaratildi. Yondashuvning konsepsiyasida inson jamiyat taraqqiyotining
muddaosi va mezoni sifatida
tavsiflanadi, uning ishtiroki bilan gina tanlov imkoniyati kengayadi, jarayon maqbullashadi, samarali oʻzaro
ta’sir vujudga keladi, kutilgan natijalarga erishiladi. Xorijiy tadqiqotlar tahlili
natijasida xulosalash
mumkinki, ta’lim tizimining maqsadi, mazmuni, oʻqitish
metodlari, texnologiyalari va natijalarini baholash
usullarini belgilashda kompetentli yondashuv markaziy oʻrinni egallaydi hamda quyidagi toʻrtta
kompetensiyalar birikmasini ifodalaydi (1-jadval).
