«So‘z top» o‘yini
Omon , makaron , momiq kabi so‘zlarni o‘qituvchi aytadi. O‘quvchilar kesma
bo‘g‘inlardan berilgan so‘z tarkibidagi m harfi qatnashgan bo‘g‘inni topadilar. ma-, -
mon, -mo, -ma, -mo‘. Shu bo‘g‘inlar asosida yangi so‘zlar tuzish topshiriladi.
O‘quvchilar topish mumkin bo‘lgan so‘zlar.
-ma -mon
-ma
-mo
mana omon
nima
omonat
mashina tomon
naima
momo
Malika kamon
olma
xurmo
Mazkur didaktik o‘yinlardan foydalanish dars samaradorligini oshirishga,
bolalarda jamoatchilikni his etish, intizomli bo‘lish, jasur, qat`iyatli bo‘lish,
qiyinchiliklarni yenga bilish kabi sifatlarning tarkib topishida yordam beradi.
96
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
G‘afforova T. “Boshlang‘ich ta’limda zamonaviy pedagogik texnologiyalar”,
Toshkent, “Tafakkur”, 2020-yil.
2.
Begimqulov U.Sh. Pedagogik ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarini
joriy etishning ilmiy-nazariy asoslari / Monografiya. – T.: Fan, 2021.
3.
Uralov A. “Interfaol ta’lim”. Guliston, 2022
4.
Uralov A. “Ta`limiy metodik oʻyinlar”. Guliston, 2021
BOSHLANG‘ICH SINF DARSLARIDA DIDAKTIK
O‘YINLARNING AHAMIYATI
Shukurova Gulnora
Samarqand tumani 3-maktab o‘qituvchisi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini erkin
fikrlashga o‘rgatishda interfaol o‘yinlardan foydalanishning o‘ziga xos xususiyatlari
bayon qilingan.
Kalit so‘zlar:
, interfaollik, dars jarayoni, interfaol metod didaktik o‘yin,
o‘qituvchi, o‘quvchi, guruh
Boshlang‘ich ta’limda motivlar hosil qilishda didaktik o‘yinlarning o‘rni
beqiyosdir. O‘yinsiz tom ma’nodagi aqliy rivojlanish bo‘lishi mumkin emas. O‘yin
o‘quvchilarda bilimga ishtiyoq va qiziqishni uyg‘otadigan uchqundir. O‘yin
boshlang‘ich sinf o‘quvchilarda ma’lum sifatlarni shakllantirish uchun kattalar,
o‘qituvchilar,
tarbiyachilar,
ota-onalar
tomonidan
qo‘llaniladigan
usul.
O‘yinvositasida o‘quvchilarning bilim o‘zlashtirish jarayoni qulaylashadi, turli
xilpredmetlar bilan munosabatda bo‘lishga o‘rganadi, shuningdek, ularda muomala
madaniyati shakllanadi. O‘yin vositasida bolaning shaxsi shakllanadi, unda
kelgusidao‘quv va mehnat faoliyatini tashkil etish va insonlar bilan munosabatga
kirishishga oid ruhiy xususiyatlar shakllanadi. O‘yin orqali bolalar borliqni o‘rganadi
vadunyoni o‘zgartirishga harakat qiladi. Shunday qilib o‘yin inson faoliyatining
shakllanishiga asos soladi. O‘yinda inson borliqni aks ettirish qobiliyatini namoyon
97
qiladi. O‘yinning eng muhim ahamiyati shundaki, unda ilk bor bolaning
dunyogata‘sir etish ehtiyoji paydo bo‘ladi va shakllanadi.
Maktab yillarida o‘yin shakllari yanada kengroq rivojlanadi. O‘quvchilarning
o‘yin faoliyati juda ko‘p soha olimlarining, ya’ni, faylasuflar, sotsiologlar, biologlar,
san’atshunoslar, etnograflar, ayniqsa, pedagoglar va psixologlarni qiziqtiradi.
Psixologiyada bola psixikasining rivojlanishida o‘yin hal qiluvchi ahamiyatga egadeb
qaraladi. Faqat o‘yindagina bolada shaxsning hamma tomonlari birlikda vao‘zaro
ta’sirda shakllanadi. O‘yingina bola psixikasida rivojlanishning yuqoriroq bosqichiga
o‘tish uchun muhim zamin yaratadi.
Didaktik o‘yin o‘rganilayotgan voqea va hodisalarning immitatsion
modeliyaratilishi sohasidagi faol faoliyatdir. O‘yinning boshqa faoliyat turlaridan
muhim farqi shundaki, uning predmeti inson faoliyatidir. Didaktik o‘yinda
faoliyatning asosiy turi hamkorlikdagi o‘quv faoliyatidir. Didaktik o‘yinda
o‘quvchilarning o‘zlashtirishini hisobga olgan ta’limiy vazifalarning bo‘lishi
muhimdir. Rahbarlik qiluvchi kattalar didaktik o‘yinlarning u yoki bu shaklini yaratar
ekan, uning bolalar uchun qiziqarli va ular diqqatini to‘playdigan turlariga e‘tibor
qaratishlari lozim. Didaktik o‘yinlarning boshqa faoliyat turlaridan farqlanadigan
muhim belgilari uningtarkibi qat’iyligidir. Didaktik o‘yinlarning tarkibiy
komponentlari quyidagilar: o‘yinmantig‘i, o‘yinning harakati, o‘yin qoidasi.
O‘yin mantig‘i asosan uning sarlavhasida aks etadi. O‘yin harakati jarayonida
o‘quvchilarning bilish faolligini oshirishga, o‘quvchilarning o‘z qobiliyatini namoyon
qilishiga, o‘yin maqsadiga erishish uchun o‘z bilimi, ko‘nikma va malakalarini
qo‘llashga imkoniyat yaratiladi.
O‘yin qoidasi o‘yin jarayonini to‘g‘ri tashkil etishga yordam beradi. U
o‘quvchilar xulqini ularning o‘zaro munosabatlarini tartibga soladi. Didaktik
o‘yinlarda ma‘lum bir natijaga erishiladi, uning finalini, ya’ni uning tugaganligini
bildiradi. O‘yinda ma’lum bir didaktik maqsad qo‘yiladi va bu maqsadga erishilishi
o‘quvchilarda ma‘naviy va aqliy qoniqish hissini shakllantiradi. Didaktik o‘yinlar
hamma vaqt ham o‘qituvchi uchun o‘quvchilarning bilim o‘zlashtirishi yoki
98
o‘zlashtirilgan bilimlarni amaliyotga qo‘llash ko‘rsatgichi hisoblanadi. Didaktik
o‘yinlarning hamma tarkibiy komponetlari o‘zaro bog‘liq bo‘lib, ulardan
birortasining bo‘lmasligi mumkin emas.
Xalq pedagogikasida shakllanib kelgan bolalarni o‘qitish va tarbiyalashda
didaktik o‘yinlardan keng foydalanish an’analari o‘qituvchilarning amaliy tajribalari
va olimlarning ishlarida rivojlantirildi. Chex pedagogi Y.A. Komenskiy o‘yinni bola
faoliyatining asosiy shakli ekanligini ta’kidlab, aynan o‘yin bolaning tabiati va
qiziqishlariga mos kelishini aytgan edi. Olim o‘yin bolaning aqliy qobiliyatlarini har
tomonlama o‘stirishi, uning atrof-tevarak haqidagi tasavvurlarini kengaytirishi,
nutqini o‘stirishini ta’kidlaydi. Shuningdek, tengdoshlari bilan birgalikdagi o‘yin uni
tengdoshariga yaqinlashtiradi.
Bolalar tarbiyasida didaktik o‘yinlardan ikki yo‘nalishda foydalaniladi:
barkamol insonni shakllantirish va tor didiktik maqsadlarda. O‘yin o‘quvchi
faoliyatining asosiy shaklidir. O‘yin – muhim aqliy faoliyat turlaridan biri bo‘lib,
unda o‘quvchi qobiliyatining hamma turlari rivojlanadi, uning atrof-olam haqidagi
tasavvurlari kengayadi, nutq boyligi oshadi. Didaktik o‘yinlar o‘quvchining
turlituman qobiliyatlari, idroki, nutqi va diqqatining rivojlanishiga samarali ta‘sir
ko‘rsatadi.
Hozirgi davrda pedagoglar tomonidan tayyor mazmun va qoidalarga ega
bo‘lgan o‘yinlar yaratilmoqda. Bola shaxsida ma‘lum sifatlarni shakllantirishga
xizmat qiladigan o‘yinlarda aniq qoidalar berilgan bo‘ladi. Tayyor qoida va
mazmunga ega bo‘lgan o‘yinlarga quyidagi xususiyatlar xos bo‘ladi: o‘yin g‘oyasi va
vazifasi o‘yin ta‘sirida amalga oshiriladi. O‘yin g‘oyasi (yoki vazifasi) va o‘yin ta’siri
o‘yinmazmunini tashkil etadi; o‘yin ta’siri va o‘ynayotganlar munosabatlari o‘yin
qoidasiasosida boshqariladi. Qoidalar va tayyor o‘yin mazmuni o‘quvchilarni o‘yinni
mustaqil tashkil etishlariga yordam beradi. Didaktik o‘yinlarni uch turga ajratish
mumkin: og‘zaki, so‘zlar yordamida o‘ynaladigan o‘yinlar, o‘yin mashg‘ulotlari,
mashq(harakatli) o‘yinlar.
99
Didaktik o‘yinlar uchun o‘yin g‘oyasi va o‘yin vazifalari muhim ahamiyatga
ega. Didaktik o‘yinning eng muhim elementi uning qoidasi hisoblanadi. Qoidani
bajarish jarayonida o‘yin mazmuni amalga oshadi. Qoidaning mavjudligi o‘yin
ta‘sirini amalga oshirish va o‘yin vazifasini qo‘llashga yordam beradi. Qoidani
bajarish jarayonida o‘yin mazmunini amalga oshirish dunyoqarashi shakllanib boradi.
Didaktik o‘yinda o‘quvchi qoidalarga rioya qilishga o‘rganadi. Chunki qoidalarga
rioya qilish o‘yin muvaffaqiyatini ta‘minlaydi. O‘yinda qatnashish jarayonida ijobiy
xulqiy sifatlar, tashkilotchilik qobiliyati shakllanadi.
Foydalanilgan material turlariga qarab ham didaktik o‘yinlarni uch turga
ajratish mumkin: predmetli o‘yinlar, stol ustida o‘ynaladigan o‘yinlar, so‘zlar
vositasida o‘ynaladigan og‘zaki o‘yinlar.
Predmetli o‘yinlar – xalq didaktik o‘yinchoqlari, turli tabiiy mozayka
materiallari yordamida o‘ynaladigan o‘yinlar. Bular yordamida o‘qituvchi o‘yin
turlarini belgilaydi. Masalan, tabiiy materiallar bo‘laklaridan butun manzarani hosil
qilish,
Stol ustida o‘ynaladigan o‘yinlar atrof-muhit haqidagi tasavvurlarning
kengayishiga, o‘quvchilarni bilimga qiziqtirishga, tafakkur jarayonlarini (analiz,
sintez, umumlashtirish, tasniflash va boshqalar) rivojlantirishga xizmat qiladi. Stol
ustida o‘ynaladigan o‘yinlarning bir necha turlari mavjud: o‘xshash suratlar, loto,
domino, kesma suratlar, taxlama kubiklar.
Didaktik o‘yinlar o‘quvchilarda mustaqil fikrlashni tarbiyalashning eng to‘g‘ri
va samarali metodidir. U ma’lum bir materiallar yoki shart-sharoitlarni talab etmaydi,
balki o‘qituvchidan o‘yinni tashkil etish sohasidagi bilim va malakalarni talab etadi.
O‘yinning ma‘lum bir tizim va metodika asosida tashkil etilishigina o‘quvchilarda
mustaqil fikrlash qobiliyatini tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. O‘yin mashg‘ulotlari
ta’lim jarayonida o‘quvchilarning egallangan bilim, ko‘nikma va malakalariga
tayanadi va shundagina o‘quvchilar o‘yinning samarali yechimlarini topabiladilar,
o‘zlari va atrofdagilarga talabchanlik namoyon qiladilar.
100
O‘yindan ta’lim shakli sifatida foydalanish o‘qituvchidan o‘ziga ishonch va
o‘yinni qo‘llashda mohirlik talab etadi.
Didaktik o‘yinlar bir qancha vazifalarni bajaradi:
-
ta’limiy, tarbiyaviy (o‘quvchi shaxsiga ta’sir ko‘rsatadi, tafakkurini
rivojlantiradi, dunyoqarashini kengaytiradi);
-
qo‘llanuvchanlik (aniq vaziyatda har qanday o‘quv topshiriqlarini bajarish
uchun bilimlarni qo‘llay bilish);
-
motivni qo‘zg‘ash, qiziquvchanlikni oshirish o‘quvchilarni bilish faoliyatiga
qiziqtiradi, rag‘batlantiradi, bilish qiziquvining rivojlanishiga yordam beradi
|
