o’qituvchisi
ANNOTATSIYA
Ilk o’rta asrlar rang-tasvir san’atining O’rta Osiyo miqyosidagi rivoji
Afrosiyob devoriy suratlarida yaqqol namoyon bo’ladi. Afrosiyob devoriy suratlari
faqatgina ilk o’rta asrlar ma’naviyati, madaniyati rivojidan dalolat berib qolmay,
balki o’sha davr ichki va tashqi siyosati, iqtisodiyoti hamda hunarmandchilik
rivojining ham yaqqol isbotidir.
Kalit so’zlar: innovatsiya, devoriy suratlar, arablar istilosi, Yui shaharcha, ensiz
naqsh, Varxumana, zandanachi, Domision tobuti, so’g’dlar turmushi.
ABSTRACT
The development of early medieval color art in Central Asia can be clearly seen in
Afrosiab's murals. Afrosiab's murals are not only a testament to the development of
early medieval spirituality and culture, but also a testament to the development of
domestic and foreign policy, economics and crafts at that time.
Keywords: innovation, murals, Arab conquest, Yui town, narrow pattern,
Varkhumana, zandanachi, Domision coffin, sogdian life.
KIRISH
Bugungi kunda madaniy va ma’naviy merosni tiklash hamda keng targ’ib qilish,
tarix ilm-fan sohasidagi innovatsiya mazmuniga ega tadqiqotlar natijalarini ta’lim
jarayoni, darslik va o’quv adabiyotlariga tadbiq etish, darsliklarning yangi avlodini
yaratish va iqtidorli yoshlarni ilmiy tadqiqot ishlariga jalb etish dolzarb ahamiyat
kasb etadi.
[3]
www.pedagoglar.uz
26-son 3 –to’plam may 2022
Sahifa: 75
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Ilk o’rta asrlardagi ijtimoiy-iqtisodiy o`zgarishlar O’rta Osiyo madaniyatiga ham
ta’sir etmasdan qolmadi. Bu davrdagi madaniy hayot dastavval antik davr madaniy
an’analari asosida rivojlangan bo’lsada, lekin Kushon
davlati xarobalarida bir nechta mustaqil davlatlar va mulklarning paydo bo’lishi
o’ziga xos mahalliy madaniyatlarning paydo bo’lishiga imkon yaratgan edi. Shu
bilan birga, ilk o’rta asrlar madaniyatining shakllanishiga, qo’shni davlatlar
avvalo, Hindiston, Eron, Afg’oniston, Xitoy bilan hamda ko’chmanchi
chorvadorlar bilan bo’lgan aloqalar(xoh iqtisodiy, xoh siyosiy bo’lsin) ham
muhim ahamiyatga ega bo’lgan edi.
Ilk o’rta asrlarda O’rta Osiyo xalqlari san’ati devoriy suratlar, haykaltaroshlik, turli
taqinchoq buyumlari orqali izohlanadi. Devoriy suratlar Dilbarjin(Afg’oniston),
Varaxsha, Afrosiyob, Panjikentdan topib o’rganilgan bo’lsa, Kuyovqo’rg’on,
Vaxsh vohasi, Chaqaloqtepa(Afg’oniston), Yerqo’rg’ondan turli hajmdagi
haykallar, zargarlik buyumlari topib o’rganilgan. Umuman olganda, boy bezaklar,
sopol, metal idishlar, devoriy suratlar, hatto kiyimlardagi tasvirlar bu davrda O’rta
Osiyodagi tasviriy san’atning rivojidan dalolat beradi.
[4]
Afrosiyob devoriy rasmlari — Afrosiyob arxeologik qazilmalar natijasida topilgan
mahobatli rangtasvirning noyob namunalaridan biridir. Dastlabki namunalari
arxeolog V.Vyatkin tomonidan ochilgan(1913). Keyingi qazishlar davri(1965—68)
da o`zbek arxeologlari 30 ga yaqin saroy xonasini ochishga muvaffaq bo`lganlar,
bu xonalarning ko`plari devoriy rasmlar, naqshlar bilan bezatilgan. Shulardan katta
(11x11 m) va kichik(7x7 m) xonalardagi rasmlar birmuncha yaxshi saqlangan.
Xonalardan birida erkak va ayol ark oldida o`tirgan holda tasvirlangan. Katta xona
devorlariga ishlangan rasmlar detallarga boyligi, saqlanib qolgan sug`d yozuvlari
bilan ahamiyatli. Xona devorlariga ishlangan rasmlarda to`y marosimi, Sug`d
hukmdorining xorijiy davlatlarning elchilarini qabul qilishi, bu elchilarning
yo`ldagi sarguzashtlari, yirtqich hayvonlar bilan olishuv, ov manzaralari, afsonaviy
maxluklar tasvirlangan. Saklanib qolgan rasmlar tahlili o`rta asr mahobatli tasviriy
san`atining g`oyaviy badiiy yo`nalishi, rassomning ish usullari va vositalari haqida,
|
