PEDAGOGIK MAHORAT 3 (79) 2021
142
Asosiysi, bola mustaqil ishlash, oʻzi izlab topish, saralash, oʻxshash va farqli jihatlarni ajratish, amalda
qoʻllay olish imkoniyatiga ega boʻladi.
Yoki shu sinfda “Fonetika. Grafika” sathini oʻqitishda ham oʻquv lug’atlaridan foydalanish oʻrinli va
foydalidir.
3-namuna
Unlilar talaffuzi va imlosi. Sinf oʻquvchilari oltita kichik guruhga boʻlinadi va har bir kichik guruhga
oʻquv topshirig’i alohida beriladi. Ya’ni,
1-guruhgacha -/i/ unlisi ustida ish (bu toush talaffuzini boshqa tovushlar bilan qiyoslash, turli
qurshovlarda kelishi va bu qurshovda talaffuz xususiyatlar, /u/ sifatida talaffuz etilib /i/ yoziladigan soʻzlarga
misollar topish, birinchi boʻg’inda /oʻ/, ikkinchi boʻg’inda /i/ tovushli soʻzlar talaffuzi va imlosi. /i/-/e/, /i/-
/u/, /i/-/a/ bilan farqlanuvchi soʻzlar topish v.h.),
2-guruhgacha -/e/ unlisi ustida,
3-guruhgacha -/a/ unlisi ustida,
4-guruhgacha -/u/ unlisi ustida,
5-guruhgacha -/oʻ/ unlisi ustida,
6-guruhgacha -/o/ unlisi ustida ishlash topshirig’i beriladi. Bunda sinf oʻquvchilari imlo oʻquv
lug’atidan foydalanadilar. Oʻquvchilarga topshiriqni bajarishlari uchun darsning 7-8 daqiqasini ajratgan
ma’qul.
Oʻquvchilar berilgan topshiriqni bajarish asnosida oʻzlariga tushgan unli bilan boshlanuvchi
soʻzlarning deyarli barchasini imlo oʻquv lug’atidan topadilar, talaffuz qilib koʻradilar. Ular qaysiki, soʻzlar
sirasida alifbo tartibida ular izlayotgan nutq tovushining harfiy ifodasini topsalar, albatta, ularni talaffuz etib
koʻradilar va imlosi hamda talaffuzi boshqa soʻzlarni ajratishga erishadilar.
Xulosa. Oʻquv lug’atlariga boʻlgan talabning oshayotgani maʼlum. Turmush tarzi, hayot surʼatlarining
oʻzgarishi birinchi navbatda tilda aks etadi. Bugun yangi tushunchalar, nomlar paydo boʻldi, ichki va tashqi
imkoniyatlar asosida tilimiz leksikasi keskin boyidi. Koʻpgina tushunchalar iqtisodiy-siyosiy, maʼnaviy-
madaniy jihatdan eskirdi, talaygina soʻzlar isteʼmoldan chiqib bugungi avlod uchun izohtalab boʻlib qoldi.
Bundan 15-20 yil avval maktab darsliklarida lug’at deyarli ilova qilinmas edi. Endilikda har bir maktab,
litsey, kasb-hunar kolleji uchun yaratilgan darsliklarning soʻngida, hatto baʼzan har bir boʻlim oxirida
lug’atlarga koʻzimiz tushadi. Bu lug’atlarning tabiiy ravishda taʼlimning tarkibiy qismiga aylanib
boʻlganligidan dalolat bermoqda.
