Mashina detallarining ajraluvchi qo’zg’almas birikmalari uchun boltlar,
shipilkalar, vintlar, shaybalar va hokazolar ishlatiladi.
Boltlar silindirik sterjindan iborat bo’lib,
uning bir uchi kallakli, ikkinchi uchi
esa rezbalidir. (16.1- chizma)
16.1- chizma
Boltlar kallaginning chizmai olti qirrali, qivadirat,
yarim yumaloq, qonus
chizmaida va kallaginning osti kvadiradli yoki “murtakli“ qilib ishlanadi. Boltlar
normal
aniqlikda, yuqori va dag’al aniqlikda qilib ishlanadi. Normal va yuqori aniqlikdagi boltlar
konstuksiyasi bo’yicha 3 xil qilib ishlanadi. (16.2- chizma)
16.2- chizma
I ishlanish – sterjinda shplint uchun mo’ljallangan teshik bo’lmaydi;
II ishlanish – sterjinida shplint uchun teshik bor;
III ishlanish – bo’ltni o’z o’zidan buralib ketmasligi
uchun kallagida sim bilan
bog’lab qo’yishga mo’ljallangan 2 ta teshigi bor. (16.2- chizma)
Kallagining o’lchamiga qarab boltlar narmal kallagili va kichraytirilgan kallakli
bo’adi. Chizmada bo’ltni belgilangada uning deametiri, sterjinning uzinligi va Standartga
muvofiq ko’rsatiladi. Masalan, rezbasining diametri 20 mm, sterjinning uzunligi 100 mm
mustaxkamlik klassi 5,8 bo’lgan I ishlanishdagi bo’lt – “ bolt M 21X100 5,8 Standartga
muvofiq ” ko’rinishda belgilanadi.
Chizmada olti yokli normal kallakli boltlar soddalashtirib tasvirlanadi. (16.3-
chizma)
16.3- chizma
16.3– chizmada boltni rezbasining berilgan deametri va sterjinining uzunligi uch
proeksiada yasash usuli ko’rsatiladi. Boltning qolgan elementlari o’lchalari bo’lt
rezbasining tashqi deametri o’lchamiga qarab, taxminiy aniqlanadi. Bolt qalinligi
yoqlarning uchidagi 120 gradusli konus fasqasi bilan kesishishida xosil bo’lgan
giperbolalar o’rniga chizmalarda 1,5d va d radusliaylana yoylari chiziladi . Bu yoylar bolt
kallagining ustgi yuzasiga urinadigan qilib o’tkaziladi. Yoylarining
markazlari yasash
yo’li bilan aniqlanadi. Bo’ltning yasashini chizmadan tushunib olish oson. (16.4- chizma)
16.4- chizma
16.4-chizmada ko’rsatilgan yordamchi chiziqlar ustidan yurgizib chiqilsa,
bo’ltning chizmasi 16.4- chizmadagi ko’rinishiga keladi. 16.5-
chizma boltning
soddalashtirilgan chizmasi ko’rsatilgan. Bundan ko’pincha yig’ish chizmalarini
chizishdan foydalaniladi. Bundan ko’pincha yig’ish
chizmalarini chizishdan
foydalaniladi. Boltning Standartga muvofiqdan olingan o’lchamlari bo’yicha chizilishi
16.5-chizmada ko’rsatiladi.
16.5- chizma
Bolt, shipilka va vint stejinining rezbali uchuni kesis konus ko’rinishida sfera
ko’rinishida yoki silindir ko’rinishida o’tkaziladi. Chizmadagi xarfiy belgilarning sonli
o’lchamlari rezbaning berilgan tashqi deametriga asosan. Standartga muvofiqga ko’ra
tanlab olinadi. Bu elementlarning deametriga nisbatan taxminiy o’lchamlari 16.6-
chizmada o’rsatilgan.
16.6- chizma
