7-mavzu: rdb dastgohlarda qo‘llaniladigan kesuvchi asboblar

7-mavzu: RDB DASTGOHLARDA QO‘LLANILADIGAN KESUVCHI ASBOBLAR 
 
RDB dastgohlar ish samaradorligi ko‘p jihatdan unda qo‘llaniladigan asbob uskunalari, 
kesuvchi va yordamchi asboblarining texnik darajasiga bog‘liq. RDB shu jumladan, ko‘p amalli 
dastgohlarda seriyali va mayda seriyali ishlab chiqarishda standart universal kesuvchi asboblar 
qo‘llanadi. Maxsus asboblarga ehtiyoj yo‘qligi RDB dastgohlarning qulayliklaridan yana biri 
hisoblanadi. Lekin odatdagi dastgohlarga nisbatan RDB dastgohlarda qo‘llaniladigan asboblar sifatiga, 
asbob o‘lchamlarining aniqligiga, geometrik shakliga, charxlanish sifatiga, asbob materialiga, qirindini 
maydalash xususiyatiga bir qancha yuqori talablar qo‘yiladi. Bu talablar asbobning yuqori kesish 
xususiyatini, chidamliligini, bardoshliligini oshirib, RDB dastgohni uzoq muddat ichida avtomatik 
rejimda ishlashini va yukori mahsuldorligini ta’minlaydi. 
2.1.1. Tokarlik guruhidagi RDB dastgohlar uchun kesuvchi asboblar 
 
Tokarlik RDB dastgohlarda qo‘llanadigan asboblar nomenklaturasi RDB dastgohda 
bajariladigan detal-operatsiyalar turini tahlil qilish asosida aniqlanadi. Metallarga RDB tokarlik 
dastgohda ishlov berish sifati ko‘p jihatdan kesuvchi asbobni pozitsiyalash aniqligi va shu aniqlikning 
ishlov berish jarayonidagi doimiyligiga bog‘liq. 
Tokarlik guruhidagi RDB dastgohlarda asosan qattiq va o‘ta qattiq qotishmalardan 
tayyorlangan asboblar qo‘llaniladi. Ayniqsa, qattiq va o‘ta qattiq qotishmalardan tayyorlangan 
charxlanmaydigan plastinkali asboblarni qo‘llash katta samara beradi. Bunday plastinkalar keskich 
geometriyasi doimiyligini, asbob bardoshliligini oshirishni, kesish elementlarini tez almashtirish, 
dastgoh quvvatidan to‘la foydalanish imkoniyatlarini beradi. 
RDB tokarlik dastgohlar yuqori kesish tezliklarini ta’minlaydi, bunda asbobning kesish 
qirralari yuqori (1000
o
S) haroratgacha qiziydi. Bunday sharoitlarda qizilbardoshliligi 650
o
S bo‘lgan 
tezkesar po‘latlar ishlay olmaydi. Shuning uchun yuqori qizilbardoshlik (1200
o
S) va yemirilishga 
bardosh volfram (VK) va titan (TK) asosida tayyorlangan qattiq qotishmalar keng qo‘llaniladi. 
Tokarlik guruhidagi RDB dastgohlar keskichlarida quyidagi ko‘p qirrali qattiq qotishma 
plastinkalari qo‘llanadi: 

universal o‘tuvchi, uzish hamda teshik yo‘nish keskichlarida qo‘llaniladigan qirra burchagi 
80
o
rombik plastinkalar (
rasm 2.1.1
a
); 

universal o‘tuvchi va teshik yo‘nish keskichlarida qo‘llanadigan siniq tomonli qirra 
burchagi 80
o
uch qirrali plastinkalar (
rasm 2.1.1 b
), ularning kamchiligi kesish qirrasining 
kaltaligi va keskich tutkichiga nisbatan noaniq bazalanishidir; 

konturli ilshov berishda hamda o‘tuvchi keskichlarida qo‘llanadigan qirra burchagi 60
o
to‘g‘ri tomonli uch qirrali plastinkalar (
rasm 2.1.1 d
); 

uch qirrali plastinkalardan foydalanish mumkin bo‘lmaganda (masalan, ishlov beriladigan 
zagotovka geometriyasiga to‘g‘ri kelmaganda) qo‘llaniladigan plandagi qirra burchagi 55
o
parallelogramm plastinkalar; 

xomaki ishlov berish uchun o‘tuvchi va uzish keskichiga mo‘ljallangan to‘rt qirrali (
rasm 
2.1.1 e
), besh qirrali (
rasm 2.1.1 f
), olti qirrali (
rasm 2.1.1 g
) plastinkalar. 
Plastinkalarda qirindilarni maydalash uchun ularni presslash vaqtida qirindini sinishiga olib 
keluvchi yo‘lakcha va chuqurchalar qilinadi. 
Mexanik mustahkamligini oshirish bilan bir vaqtning o‘zida yemirilishga bardoshliligini 
oshirish uchun yemirilishga bardoshli qatlam o‘rnatilgan T5K10 va T5K12 qayishqoq qattiq 

2 
qotishmali charxlanmaydigan plastinkalar qo‘llanadi. Bunda tayyor plastinkalar yupqa qalinlikdagi (58 
mkm) titan karbidi bilan qoplanadi. 
Charxlanmaydigan kesish plastinkalarining ishonchliligini oshirish va keskich qo‘ndog‘ining 
plastinka sinishida lat yeyishini oldini olish uchun plastinkalar tagiga qattiq qotishmali tayanch qatlam 
o‘rnatiladi.