125
1. Mis qirindilariga suyultirilgan xlorid kislota qo‘shing. Kuzat-
ish shuni ko‘rsatadiki, reaksiya sodir bo‘lmaydi: mis
va eritmaning
rangi o‘zgarmagan, gazsimon moddaning hosil bo‘lishi kuzatil-
maydi. Probirkani qizdiramiz va yana bir bor o‘zgarishlar yo‘qli-
giga ishonch hosil qilamiz, ya’ni mis vodorodni
kislotadan siqib
chiqarmaydi.
Shunday qilib, eksperimental tarzda biz ba’zi metallar vodo-
rodni kislotalardan siqib
chiqarishga qodirligini, boshqalari esa
yo‘qligini aniqladik. Metallarning bu xossasini rus olimi Nikolay
Nikolayevich Beketov o‘rganib chiqqan. 1863-yilda u
metallarning
vodorodni kislotalardan siqib chiqarish qobiliyatiga ko‘ra metal-
larning siljish qatorini yoki metallarning faollik qatorini tuzdi:
Li, K, Ва, Ca, Na, Mg, Al, Zn, Fe, Ni, Sn, Pb, H
2
, Cu, Hg, Ag, Рt, Au
Kislotalar tarkibidan
vodorodni siqib chiqaradi
Kislota + metall → tuz + vodorod
HNO
3
va H
2
SO
4
dan
tashqari
3-tajriba
Topshiriqlar
1. Reaksiya tenglamalarini yozing va reaksiya mahsullarini nomlang.
Ca + HCl→
Na + H
2
SO
4
→
CaO + HNO
3
→
Fe
2
O
3
+ H
2
SO
4
→
KOH + HNO3→
Al(OH)
3
+ HF→
HNO
3
+ CaCO
3
→
2. 392 g fosfor kislotasini olish uchun necha gramm fosfor (V) oksidi kerak bo‘ladi?
3. Alohida probirkalarda simob, kalsiy, mis va alyuminiy bor. Bu metallardan qaysi
biri xlorid
kislota bilan reaksiyaga kirishadi? Reaksiya tenglamalarini yozing. Vodorod qaysi holatda shiddatli
ajralib chiqadi?
4. Ikki valentli marganes va temirning sulfat kislota bilan reaksiya tenglamalarini yozing.
5. Nima uchun metallar kislotalar bilan turlicha reaksiyaga kirishadi? Javobingizni quyidagi rasm
yordamida izohlang.
Kislotalar tarkibidan vodorodni
siqib
chiqarmaydi
Nikolay Nikolayevich
Beketov
