41
II BOB 12-MAVZU
Atom va uning tuzilishi, proton,
neytron va elektronlar
O‘rganiladigan natijalar
• Proton
• Neytron
• Elektron
Tarixiy eslatma
Atomlarning mavjudligiga qaratilgan ilmiy tushuntirishlar atom
nazariyasining asosidir. Gipoteza – kuzatilgan
ilmiy qonunning tax-
miniy tushuntirilishidir. Agar gipoteza takroriy tajribalar bilan isbot-
lansa va ilmiy hamjamiyat tomonidan qabul qilinsa,
u nazariyaga
aylanadi.
Bir qator olimlar atom nazariyasining rivojlanishiga hissa
qo‘shdilar. Biroq zamonaviy atom tushunchasi ingliz olimi Jon Dal-
ton (1766–1844) ishidan boshlangan. 1808-yilda Dalton o‘zi ning
atomlar haqidagi nazariyasini yaratdi.
Jozef Jon Tomson (1856–1940 y)
J. Tomson tomonidan 1897-yil o‘tkazilgan tad-
qiqotlar jarayonida atomdan ham bir necha marta
kichik bo‘lgan elektron mavjudligi aniqlandi.
Elektron massasi vodorod atomi massasidan
1837 marta kichikligi va
u elektr zaryadi mavjud
bo‘lgan zarralarning eng kichigi ekani ko‘rsatil-
di. Elektronning zaryadi va massasi o‘zgarmasligi
aniqlandi.
Bu ixtirosi uchun olim fi zika yo‘nalishi bo‘yicha
Nobel mukofotiga sazovor bo‘ldi.
Atomda uchta asosiy subatom zarralari mavjud: proton, elek-
tron va neytron. Atomning tuzilishi bu zarralar atomni yaratish
uchun qanday joylashganini tasvirlaydi.
1. Mandarin tarkibida bir qancha urug‘lar va yumshoq mod-
dalar mavjud. Mevada urug‘lar qanday joylashganini tasvirlab
bering.
2. Geliy
atomida ikkita proton, ikkita elektron va ikkita neytron
mavjud. Ushbu zarrachalarni geliy atomida joylashtirishning
mumkin bo‘lgan usullarini ko‘rsating.
Ernest Rezerford (1871–1937-y) 1908-yilda
Nobel
mukofotini olgan.
E. Rezerford bir qator tajribalar o‘tkazib J. Tomson
atom modeli nazariyasining kamchiliklarini aniqladi. Shu
natijalar asosida E. Rezerford atomning planetar mode-
lini taklif qildi. Bu modelga asosan,
har qanday uning
atom massasining asosiy qismini o‘zida mujassamlashtir-
