49
79
Аu
Gold
196.967
Tartib
raqam
Z
Atom massa
A
17
CI
Chlorine
35,5
Copper
29
Cu
63.546
II BOB. 15-MAVZU.
Izotoplar. Izobarlar. Izotonlar
O‘rganiladigan natijalar
• Nisbiy
atom massa
• Izotoplar
• Izobarlar
• Izotonlar
Atom raqami – elementning davriy javdvaldagi tartib
raqami bilan ifodalanuvchi son. Tartib raqami – atomdagi
protonlar soni. U “Z” harfi bilan ifodalanadi.
Tartib raqami (Z) = protonlar soni.
Nisbiy atom massa – atomdagi proton va neytron-
larning yig‘indisi. U “A” harfi bilan ifodalanadi. Masalan,
natriy tarkibida 11 ta proton va 12 ta neytron mavjud.
Shunday qilib, natriyning tartib raqami 11 ga,
nisbiy atom
massasi esa 23 ga teng.
Nisbiy atom massa (A) = Protonlar soni + Neytronlar
soni.
Tartib raqami va nisbiy atom massa odatda element
belgisi bilan beriladi.
Misol uchun, uglerod, natriy va oltingugurtni te-
gishli belgilar va ushbu belgidan foydalangan holda
quyidagicha tasvirlash mumkin:
11
16
6
23
32
12
,
,
Na S C
.
Atom
raqami va nisbiy atom massa
Uglerodning uchta izotopi mavjud.
Birinchi izotopda 6 ta, ikkinchisida 7 ta,
uchinchisida 8 ta neytron mavjud. Izotop-
larni belgilashda element nomidan keyin
atom massa chiziqcha bilan yoziladi.
Masalan, atom massa raqamlari 12, 13
va 14 bo‘lgan uglerodning izotoplarini mos
ravishda uglerod -12, uglerod -13 va ug-
lerod -14 deb yozish mumkin.
Shu bilan
birga ular
12
C,
13
C va
14
C tarzda yozilishi
mumkin.
12
C
13
C
14
C
Xlorning atom massasi 35,5, misniki 63,5 ga teng. Bu
ikki elementning atomlarida yarimta proton yoki yarimta
neytron borligini anglatadimi?
Davriy jadvaldagi elementlarning nisbiy
atom massasiga diqqat bilan qarasangiz,
ularning hammasi
ham butun son emas-
ligini ko‘rasiz. Bunda, har bir elementning
“xunuk” atomlari mavjud ekanligini angla-
tadi. Masalan, eng oddiy vodorodda –
bitta proton, uning atrofi da bitta elektron
aylanadi, bu butun atomdir.
Biroq yana
shunday vodorod atomlari borki, ular ning
yadrosida protondan tashqari neytron ham
mavjud. Bunday vodorod
deyteriy deb
ata ladi, uning atomi odatdagidan og‘irroq
bo‘lib, vodorod izotopi hisoblanadi.
