44
II BOB 13-MAVZU
Kimyoviy element. Kimyoviy belgi.
O‘rganiladigan natijalar
• Kimyoviy element
• Kimyoviy belgi
• Kimyoviy elementlarning
nomlanishi
Tarixiy eslatma
Atomlarning
muayyan turi
kimyoviy elementdir.
Hozirgi kunda atomlarning 118 ta turi – 118 ta kimyo-
viy element mavjud. Koinotdagi barcha jonli va jonsiz
tabiat asosan ana shu kimyoviy elementlardan tashkil
topgan.
Kimyo
tili bilan aytganda, har bir ma’lum bo‘lgan sof modda, xoh element, xoh birik-
ma bo‘lsin, o‘ziga xos nom, belgi yoki formulaga ega. Kimyogarlar
elementlarning nomlari
o‘rniga kimyoviy belgilardan foydalanadilar, chunki ular ancha oson. Ular kimyogarlarga
kimyoviy formulalar va tenglamalarni yozishda yordam beradi. Belgilar va formulalar xalqa-
ro miqyosda qabul qilingan tarzda ishlab chiqilgan. Shuning uchun
ular dunyodagi barcha
kimyogarlarga osongina muloqot qi lish imkonini beradi.
Kimyoviy belgi – elementning kimyoviy nomi uchun qisqa belgi. Misollar: azot Nitroge-
nium – N, alyuminiy Aluminium – Al va boshqalar.
Kimyoviy belgi odatda elementning ingliz yoki lotincha nomining birinchi harfi dir. Masalan,
Hydrogenium – H vodorodni,
Oxygenium – O kislorodni anglatadi. Kaliy holatida ramz
lotincha
Kalium nomidan olingan.
Uglerod, kaltsiy, xlor va mis kabi ba’zi elementlarning nomlari bir xil “C” harfi
bilan bosh-
lanadi. Shuning uchun biz ushbu elementlarning barchasi uchun “C” harfi ni belgi sifatida
ishlata olmaymiz. Demak, bittasidan tashqari barcha elementlar uchun ikkita harf ishlatiladi.
Birinchi “C” harfi uglerod uchun belgi sifatida tayinlangan
Carboneum. Boshqa elementlar
ikkita harf belgisi bilan ifodalanadi. Shunday qilib, bu elementlarning belgilari kaltsiy uchun
Ca –
Calcium, xlor uchun Cl –
Chlorum va
mis uchun
Cu Cuprum bo‘ladi. Belgining bi rinchi harfi har doim katta
harf bilan yoziladi, ikkinchi harf esa kichik bo‘ladi.
XIX – asrning boshlarida ingliz kimyogari J. Dalton
kimyoviy elementlarning atomlarini
doiralar bilan belgi-
lashni taklif qildi, ularning ichida nuqta, tire, metallarn-
ing inglizcha nomlarining bosh harfl ari va boshqalar joy-
lashtirilgan.
Ayrim elementlarning inglizcha va lotincha nomlaridan
olingan belgilar jadvalda kelti rilgan.
