91
Topshiriqlar
Tarkibida kislorod boʻlgan 1400 dan ortiq minerallar maʼlum boʻlib,
ularning asosiylari
kvars, dala shpatlari, slyudalar va karbonatlardir.
Tabiatdagi ko‘plab jarayonlar (chirish, zanglash, nafas olish) kislorod ishtirokida boradi.
Tabiatda kislorod yashil o‘simliklardagi fotosintez jarayoni natijasida hosil bo‘ladi.
C
6
H
12
O
6
+ 6O
2
→6CO
2
+ 6H
2
O +
energiya
6CO
2
+ 6H
2
O = C
6
H
12
O
6
+ 6O
2
Fotosintezda atmosferadagi karbonat angidrid gazi suv bilan ta’sirlashib, organik modda
va kislorod hosil qiladi. Bunda karbonat angidriddagi kislorodning yarmi biomassa hosil
qilish uchun qolgan yarmi esa suv hosil bo‘lishi uchun sarf bo‘ladi.
Karbonat angidrid
ta’sirlashadigan suvdagi kislorod O2 holida to‘la atmosferaga o‘tadi.
Shunday qilib, fotosintez reaksiyasi kislorodni gidrosferadan atmosferaga va atmo-
sferadan biosferaga o‘tishini ta’minlaydi. Fotosintezga teskari jarayon bo‘lgan nafas olishda
va nobud bo‘lgan tirik organizmlarni parchalanishi hamda yonishida
kislorod biosferadan
atmosferaga hamda gidrosferaga qaytadi.
1. Kislorodning tabiatda tarqalishi haqida nimalarni bilasiz?
2. Kislorodning nisbiy atom massasi va nisbiy molekulyar massasi nechaga teng?
3. Quyidagi birikmalar tarkibidagi kislorodning massa ulushini hisoblang:
1) qum – SiO
2
;
2) ohaktosh – CaCO
3
;
3) so‘ndirilmagan ohak – CaO;
4) magnitli temirtosh – Fe
3
O
4
.
4. Kislorod tabiatda qanday birikmalar tarkibida uchrashi mumkin? Yashab turgan joyingizda
uchraydigan kislorodli birikmalarga misollar keltiring.
5. “Baliqlar suvda erigan kislorod bilan nafas oladi”. “Suv molekulasi tarkibida kislorod bo‘ladi”.
Ushbu gaplarda ishlatilgan “kislorod” so‘zlarini ma’nosi bir xilmi? Javobingizni izohlang.
