maʼlum bir bilim va tajribaga ega inson jamiyat, xalq va millatga qaratilgan oʻziga
xos tarzdagi gʻarazli manfaatlar va maʼlum geoaxborotlar taʼsiriga tushib qolmaydi.
Shu oʻrinda rivojlangan mamlakatlarda insondagi axborot madaniyatini
shakllantirish masalalarini tahlil etishda, uning darajasini
belgilovchi bir qator
indikatorlar qabul qilinganligini aytish lozim. Ulardan eng muhimlari
quyidagilardan iborat:
fuqarolarning intellektual rivojlanishi, ularning moddiy va maʼnaviy
ehtiyojlari umumiy darajasini namoyon etuvchi taʼlim tizimining
shakllanganligi;
axborotni olish, uzatish, foydalanish imkoniyatlarini beruvchi axborot
infratuzilmasining mavjudligi;
axborot olish huquqi kafolatlarini yaratuvchi hamda ommaviy axborot
vositalari faoliyatini liberallashtirishga qaratilgan demokratlashuv
jarayonlari;
mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasiga bogʻliq boʻlgan taʼlim olish,
ilgʻor zamonaviy axborot texnikasi va vositalarini xarid qilish hamda
ulardan foydalanish uchun mavjud moddiy imkoniyatlar.
Internetdagi muloqotlarda koʻngilsiz holatlar yuz bermasligi uchun bu boradagi
odoblarga qatʼiy rioya qilish lozim. Avvalo, niyat toʻgʻri boʻlishi kerak. Umar ibn
Xattob (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi, “Rasulullox, (sollalloxu alayhi
vasallam) aytdilar: “Albatta, amallar niyatlarga koʻradir”
Kishilarga xat-xabar
yozishda xam odob-axloqqa rioya qilish shart. Uyatsiz, behuda, hayosiz jumlalarni
yozib, gunoh orttirmaslik lozim. Zero, ogʻzaki nutqi bilan yozma nutqning gunohi
barobardir.
Internet imkoniyatlarini baʼzilar suiisteʼmol qilib, faqat oʻz xohishi bilan
yolgʻon xabarlar, suratlar va videolavhalar tarqatishadi. Ularning maqsadi biror
natijaga erishish,
maqtanish ham, odamlar orasida mashhurlik xam, shunchaki
ermak xam boʻlishi mumkin. Ammo bunday ishlar butkul nojoizdir. Xar bir ish reja
asosida bajarilsa, unda oldinga siljish boʻladi. Shuningdek,
yoshlar internetdan
foydalanishda doimo qilmoqchi boʻlgan ishlarini aniqlashtirib olishi lozim, aks
holda, kompyuter qarshisida uzoq vaqt davomida kelib ketishi turgan gap.
Baʼzi kishilar biror xabarni eshitishlari bilan hamma yoqqa tarqatishga
shoshiladilar. Bundan foyda bormi, zarar bormi — uylab xam oʻtirmaydi. Mazkur
xabarni tarqatish yaxshimi yoki tarqatmaslik yaxshimi — bosh qotirib koʻrmaydi.
Oqibatda baʼzilar “sovuq, urush” (qurolsiz urush) deb nomlangan qabohatni ishga
solib, turli-tuman yolgʻonlarni toʻqib chiqaradilar. Agar chuqurroq oʻylab koʻrsalar,
bunday qilmas edilar. Eshitgan gaplarini darhol olamga yoymas edilar. Ayniqsa, bu
odob fitna va notinchliklar boʻlib turgan hozirgi davrda gʻoyat muhimdir. Kishiga
internetdan toʻgʻri foydalanishda, uning yomonliklaridan saqlanishda eng katta
yordamchi — Alloh taoloning bandasini doim koʻrib
turganini, U zot hamma
narsadan voqif ekanini hamisha his qilib yashashdir. Oqil odam shu xitobni aslo
xayolidan koʻchirmasligi, Allohning huzurida gʻayb — yashirin narsaning oʻzi
boʻlmasligini doim yodda tutishi lozim. Shuni xam esdan chiqarmaslik kerakki, kim
yashirincha qilgan ishini koʻzdan maxfiy qolib ketaveradi deb oʻylasa, adashadi.
Xoh, yaxshi, xoh yomon ish boʻlsin, Alloh uni bari bir oshkor qilib qoʻyadi. Yosh
farzandlarning
ijtimoiy
tarmoqlardan
foydalanishlariga
ruxsat
berishda
shoshilmaslik lozim. Darhaqiqat juda zarur ehtiyoj boʻlsagina, uning ushbu
qoʻllanmada zikr qilingan odoblarga qatʼiy rioya etishiga koʻz yetsagina, ijozat
berish mumkin.
Axborot
manbalarining muhimligi, bugungi
dunyoda bilim, sanʼat, siyosat, iqtisodiyot va boshqa
sohalarda koʻproq odamlarning qarashlarini va
qarorlarini tasdiqlashga ahamiyatli boʻlganini hisobga
olinganida, ularning qiyosiy va tanqidiy yondashuvlar yordamida yaxshi tahlil
qilinishi kerak. Qiyosiy yondashuv, bir manbadan
olgan axborotlarni boshqa
manbalar bilan taqqoslab olish va ularga tenglashtirishdir. Bu, manbaning oʻziga
xosligi, qoʻllab-quvvatlashi va doimo davom etishi mumkin boʻlgan qismlarini
aniqlashga yordam beradi.
Axborot manbalariga qiyosiy yondashuv, bir axborot manbasidagi
maʼlumotlarni boshqa manbalardagi maʼlumotlar bilan taqqoslab olish va ularga
tenglashtirishni anglatadi.
Bu usulda, bir qator axborot manbalari yoki maqolalar
oʻrtasidagi oʻxshashliklar va farqlar tahlil qilinadi. Qiyosiy yondashuv, axborot
manbalarining nima haqida gaplashish va ulardagi fikr-mulohazalarining
taqsimlanishi va taqqoslanishi uchun foydali boʻladi.
Qiyosiy yondashuvning amaliyoti quyidagi bosqichlarga asoslangan boʻladi:
Manbalar tanlash: Muqobil vaqtda oʻxshash mavzudagi
bir nechta axborot
manbalarini tanlash.
Muqobil tahlil: Tanlangan manbalardagi maʼlumotlar oʻrtasidagi
oʻxshashliklarni va farqlarni aniqlash.
Muqobil taqqoslash: Maʼlumotlar oʻrtasidagi muqobil tahlilni amalga oshirish
va fikr bildirish.
Qiyosiy yondashuv, axborot manbalarining tadqiqot, tahlil, va mulohazalarini
oʻrganishda yoki axborotning foydali va ehtiyojli maʼlumotlarni aniqlashda
foydalaniladi. Bu usul, maqolalar, kitoblar, ilmiy tadqiqotlar, yangiliklar va boshqa
axborot manbalari oʻrtasidagi bogʻlanish va aloqalarni tahlil qilishda yordam beradi.
Odatda, qiyosiy yondashuv oʻrganish va tadqiqot jarayonlarida oʻqituvchilar,
talabalar, tadqiqotchilar, jurnalistlar va boshqa soha mutaxassislarining foydalanishi
uchun foydali boʻladi. Ushbu yondashuv, axborot manbalaridagi fikr-mulohazalarni
kritik qarashlarga asoslanish va mustahkamlashda yordam beradi.
Tanqidiy yondashuv esa, axborot manbasini kritik koʻrib chiqish va u haqida
asosli va manfaatsiz fikr bildirishdir. Bu, manbaning obyektivligini,
