maʼlumotlarining toʻliq va yuqori sifatli ekanligini tekshirishga, muallifning
maqolada tashkil etgan tushunchalarini aniqlashga imkon beradi. Tanqidiy
yondashuvlar manba haqida oʻqituvchi va oʻqitilayotganlar uchun foydali boʻlib,
ularning oʻqitish va oʻrganish jarayonlarini yanada sifatli qiladi.
Axborot manbalariga tanqidiy yondashuv, maʼlumotlar
va fikrlarni kritik
qarashlarni aniqlash va qayta baholash jarayoniga tabiiy boʻlgan usuldir. Bu
yondashuv, axborot manbalarini oʻrganish va tadqiqotda foydalaniladi.
Tanqidiy yondashuvning asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat boʻladi:
Axborot manbasini tanish: Bir axborot manbasini tanish, uni nima haqida
gaplashayotganini va muallifning maqsad va maqsadlarini tushunish.
Maʼlumotlar tahlili: Tanlangan axborot manbasidagi maʼlumotlarni tahlil
qilish, ularning ma’noli va maʼzmunli ekanligini tekshirish.
Tadqiqotchining maqsad va qarashlari: Tanqidiy yondashuvning oʻqitish va
tadqiqot jarayonlarida oʻz maqsad va qarashlarini aniqlash. Bu, tadqiqotchining
obyektivligini taʼminlash va oʻqituvchilar yoki oʻrganuvchilar uchun maʼlumotlarni
toʻliq va tekshirishga qaratishda muhimdir.
Fikr bildirish: Tadqiqotchining maqsad va qarashlariga
muvofiq ravishda
axborot manbasiga tegishli fikr bildirish.
Tanqidiy yondashuv, axborot manbalari va maqolalarni muallifning
manbalarda qoʻllab-quvvatlanmagan fikrlarini aniqlash, maʼlumotlarning
obyektivligini va toʻliqligini oʻrganish uchun foydalaniladi. Bu yondashuv, yana bir
mohiyatga ega boʻlgan manbalarning maʼlumotlarni aniqlash va qarashlarni toʻgʻri
ekanligini tekshirishga yordam beradi.
Tanqidiy yondashuv,
tadqiqotchilar, oʻqituvchilar, jurnalistlar, akademiklar va
boshqa soha mutaxassislarining maʼlumot olish va fikr bildirish jarayonlarida
foydalaniladi. Bu usul, axborot manbalaridagi maʼlumotlarni kritik qarashlar bilan
oʻrganish va boshqa fikr-mulohazalarga asos solishda yordam beradi.
Axborot manbalariga qiyosiy va tanqidiy yondashuvlar maqolalarni yozishda,
ilmiy tadqiqotchilar, oʻqituvchilar, jurnalistlar va boshqa axborot ishlab
chiqaruvchilari keng ishlatadigan usullardir. Bu yondashuvlar, obyektivlik va
haqiqiylikning saqlanishi, axborotning toʻliqlik va yuqori darajada aniqligi uchun
muhimdir.
Koʻpincha ushbu manbalar kitoblar, maqolalar, hujjatlar, maʼlumotlar bazalari,
bilimlar bazasi, algoritmlar,
kompyuter dasturlari, sanʼat asarlari, adabiyot va
boshqalar koʻrinishida materiallashtiriladi. Aslida, odamlar oʻzlarining mavjudlik va
rivojlanish tarixi davomida toʻplangan, koʻpincha oʻzlarining yaratuvchilardan
ajratib turadigan bilimlar butun insoniyatga tegishli boʻlgan umumiy strategik
resurslar sifatida qaraladi.
Axborot resurslari insonning oʻz tajribasi va atrof-muhit toʻgʻrisidagi
maʼlumotlarini aks ettiruvchi birlamchi maʼlumotlarni, shuningdek, olingan barcha
maʼlumotlarni qayta ishlash va qayta ishlash natijasida hosil boʻlgan
ikkinchi
darajali maʼlumotlarni birlashtiradi.
Bir tomondan, ilmiy-tadqiqot ishlarining maʼlum miqdori odamlar va
mutaxassislarning bilimlaridan iborat (ekspert bilimlari). Ushbu bilimlar hajmi
kashfiyotlar va ilmiy-texnikaviy yutuqlarga, aholini
chuqur va keng qamrovli
taʼlimga, kompyuter texnologiyalari, aloqa vositalari va boshqa keng tarqalgan
zamonaviy vositalarni ishlab chiqishga yoʻnaltirilgan va rivojlangan ilmiy
tadqiqotlar natijasida doimiy ravishda oʻsib bormoqda.
Boshqa tomondan, resurslarning asosiy qismi va koʻp
qismi insoniyat
rivojlanishining barcha tarixiy yoʻllari davomida turli xil ommaviy axborot
vositalarida qayd etilgan va toʻplanishni va juda tez surʼatlarda (zamonaviy
kompyuter va aloqa vositalaridan foydalangan holda) toʻplanib borilishini
taʼminlaydi.
Jamiyatni axborotlashtirish jarayonining oʻzi, koʻpincha sof texnologik jarayon
sifatida baholanishiga qaramay, mazmun mohiyatiga koʻra, u chuqur ijtimoiy
jarayon xam hisoblanadi Chunki axborotlashtirish jamiyatning bir shakldan boshqa
ijtimoiy taraqqiyotning yanada yuqoriroq darajasiga ega boʻlgan shakliga oʻtishni
anglatadi hamda jamiyatning istiqboldagi xususiyatlarini belgilab beradi. Jamiyatni
axborotlashtirish jarayonining oʻzi, koʻpincha sof
texnologik jarayon sifatida
baholanishiga qaramay, mazmun mohiyatiga koʻra, u chuqur ijtimoiy jarayon xam
hisoblanadi Chunki axborotlashtirish jamiyatning bir shakldan boshqa ijtimoiy
taraqqiyotning yanada yuqoriroq darajasiga ega boʻlgan shakliga oʻtishni anglatadi
hamda jamiyatning istiqboldagi xususiyatlarini belgilab beradi.
Media savodxonlik va axborot madaniyati fanida
inkorni inkor qonuni namoyon boʻlishi bevosita bu
fanning oʻrganish obyekti boʻlgan axborot va uni
uzatuvchi vositalarning doimiy tarzda oʻzgarib
rivojlanib borishi bilan bogʻliqdir
. Umuman Inkorni
inkor qonuni — dialektikaning asosiy qonunlaridan biri. Tabiat, jamiyat va tafakkur
taraqqiyoti jarayonining yoʻnalishini, shaklini va natijasini ifodalaydi. Misol uchun
axborot vositalaring taraqqiy etib borishi.
Birinchi boʻlib Gegel rivojlanish qonuni sifatida taʼriflab bergan.
Inkor har
qanday taraqqiyotda muqarrar va qonuniyatli ravishda sodir boʻladigan jarayondir.
Hech bir sohada oʻzining ilgarigi mavjudlik shakllarini inkor qilmaydigan taraqqiyot
boʻlmaydi. Gegel fikricha, "ichki inkor" taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchidir.
Dialektik inkorning obyektiv xarakteri shundaki, u har bir narsa va hodisaning oʻz
ichida, ularning ichki zaruriyatidan kelib chiqadi va har qanday yemirilish va yoʻq
