Mesh tarmog‘i modemlarining qo‘llanilish

63
So‘nggi vaqtlarda Mesh-topologiyaga muvofiq tashkil 
etilgan ma’lumotlarni uzatish telekommunikatsion tarmoqlari 
keng qo‘llanilmoqda. Loyihalar masshtablari butun dunyo 
bo‘yicha o‘n minglab ulanish nuqtalarigacha va yuz minglab 
foydalanuvchilargacha ortdi. Mesh-tarmoqlar turli simsiz ulanish 
nuqtalarini integratsiyalaydigan eng qiziqarli yechimlarni taqdim 
etadi. Global tarmoqlarga (WAN) oson integratsiyalanadigan lokal 
(LAN) va shahar (MAN) tarmoqlarini Mesh-topologiya yordamida 
tashkil etish imkoniyati o‘z tarmoqlarini yirik shaharlarda qura-
digan aloqa operatorlari uchun ijobiy omil hisoblanadi.
Mesh-tarmoqlar topologiyasi tarmoqning aktiv tugunlari 
orasida aloqani markazlashtirilmagan tashkil etilishi sxemasiga 
asoslangan. Mesh-tarmoqlarda ishlatiladigan ulanish tugunlari 
nafaqat abonentlarning ulanishi xizmatlarini ko‘rsatadi, balki 
o‘sha tarmoqning boshqa tugunlari uchun marshrutizatorlar 
(retranslatorlar) funksiyalarini bajaradi. Buning hisobiga o‘zaro 
almashadigan aktiv tugunli tarmoqning katta qamrab olish 
zonalarini yaratish imkoniyati, shuningdek, masshtablashtirish 
imkoniyati (bu holda yangi tugunlar tarmoqqa avtomatik 
qo‘shiladi) paydo bo‘ladi.
Bunday tarmoqning umumlashtirilgan topologiyasi 2.9-rasmda 
tasvirlangan.
Mesh-tarmoqlar quyidagi imkoniyatlarga ega:
– katta maydonni yaxlit axborot qamrab olish zonalarini 
yaratish;
– o‘zi tashkil bo‘lish rejimida tarmoqning masshtablanuv-
chanligi (qamrab olish zonasi maydoni va axborot ta’minoti 
zichligining ortishi);
– «har bir har bir bilan» rejimida ulanish nuqtalarining alo-
qasi uchun simsiz transport kanallarining (backhaul) ishlatilishi;
– alohida elementlarning yo‘qotilishiga tarmoqning barqa-
rorligi.

64
Foydalanuvchi
GSM, Wi-Fi, Wi-Max
Mesh-tarmoq 
buluti
Boshqarish 
serveri
GSM, Wi-Fi, 
Wi-Max
BS
BS
BS
ATS
Router
2.9-rasm. Mesh-tarmoqning umumlashtirilgan topologiyasi.
Mesh-tarmoqlar klasterlar majmuyi sifatida quriladi. Qamrab 
olish hududi klaster zonalariga bo‘linadi, ularning soni nazariy 
jihatdan cheklanmagan. Bitta klasterda 8 dan 16 tagacha ulanish 
nuqtalari mavjud bo‘ladi. Bunday nuqtalardan biri tugun 
(gateway) hisoblanadi va magistral axborot kanaliga kabel (optik 
yoki elektr) orqali yoki radiokanal (keng polosali ulanishdan 
foydalaniladigan) bo‘yicha ulanadi.
Klasterdagi boshqa ulanish nuqtalari (nodes) kabi tugun ula-
nish nuqtalari transport radiokanali bo‘yicha o‘zaro (yaqindagi 
bilan) ulanadi. Aniq bir yechimga bog‘liq ravishda ulanish nuq-
talari retranslator funksiyasini (transport kanali) yoki retrans-
lator va abonentlar ulanish nuqtasi funksiyalarini bajarishi 
mumkin.
Mesh-tarmoqlarning o‘ziga xos xususiyati har bir ulanish 
nuqtasiga transport kanalining holati nazorat qilinadigan va 
qo‘shni nuqtalar orasida optimal marshrut bo‘yicha trafikni 

65
dinamik marshrutlashtirish qo‘llanadigan tarmoq abonentlari 
jadvalini yaratishga imkon beradigan maxsus protokollardan 
foydalanish hisoblanadi. Ulardan biri ishdan chiqqanida trafikning 
boshqa marshrut bo‘yicha avtomatik qayta yo‘naltirilishi bo‘lib 
o‘tadi, bu trafikning nafaqat manzilga yetkazilishi, balki minimal 
vaqtda yetkazilishini kafolatlaydi. Klaster chegaralarida tarmoqni 
kengaytirish jarayoni mavjud tarmoqlarga integratsiyalanishi 
avtomatik bo‘lib o‘tadigan yangi ulanish nuqtalarining o‘rnatilishi 
bilan cheklanadi. Tarmoq ham tarmoqning ichidagi, ham uning 
chegaralaridagi trafikning keskin ortishi sharoitlarida qayta 
tiklanish va moslashish qobiliyatiga ega.
Bunday tarmoqlarning kamchiligi shundan iboratki, ular 
oraliq punktlarni ma’lumotlarni uzatish uchun ishlatadi. Bu 
ma’lumotlarni qayta uzatishda kechikishlarni va demak, real 
vaqt trafigining (masalan, nutq yoki videoning) sifati pasayishini 
keltirib chiqaradi.
Shu tufayli bitta klasterdagi ulanish nuqtalari soniga 
cheklashlar mavjud.
Hozirgi vaqtda 802.11 standartida Hand-over ning ishlatilishi 
bo‘yicha qat’iy spetsifikatsiyalar mavjud emas. Lekin bunday 
o‘tishni ta’minlash uchun maxsus efirni skanerlash va ulanish 
protseduralari ko‘zda tutilgan. Wi-Fi tarmoqlarida Hand-
over ning ishlatilishi turli usullarda, Radius protokoli asosida 
yoki mijoz qo‘shni ulanish nuqtasi xizmat ko‘rsatish zonasiga 
o‘tganida «tunnel»ni tashkil etadigan intellektual simsiz 
kontroller boshqaruvi ostida amalga oshirilishi mumkin. 802.11k 
spetsifikatsiyada mijoz qurilmasiga joriy bog‘lanish uzilishidan 
oldin ulanish kerak bo‘lgan ulanish nuqtasini tanlashga imkon 
beradigan protseduralar tavsiflangan.
802.11k boshqarish mexanizmlari qo‘llanadigan bu qurilma 
abonentlar qurilmasini yangi ulanish nuqtasiga 50 ms dan ortiq 
bo‘lmagan vaqtda qayta ulanishini ta’minlaydi. Bunday juda 

66
kichik kechikish foydalanuvchiga sezilmaydi, chunki u insonning 
qabul qilishi bo‘sag‘asidan bir necha martaga kichik.
Mesh-tarmoqlarni qurishning asosiy masalalaridan biri 
abonentning shaxsiy «yagona» tarmoq raqamini o‘zgartirmasdan 
mobil va qayd etilgan aloqa xizmatlarining to‘liq spektrini taqdim 
etishdan iborat. Bu holda asosiy masalalardan biri abonent uchun 
turli tarmoqlarda ma’qul narxlarga ega bo‘lgan ko‘rsatiladigan 
xizmatlarning sifati yo‘qotilmasdan tarmoqlararo roumingni 
tashkil etish hisoblanadi. Bunda muhim rolni QoS va xizmatlar 
foydalanuvchisi va tarmoq orasidagi SLA kelishuvi o‘ynaydi.
Klasterlar to‘plamidan iborat bo‘lgan shahar tarmog‘i che-
garalarida mijozning klasterdan klasterga o‘tishidagi rouming 
muammosi ESSID, WEP/802.1x vaVPN mexanizmlari yordamida 
hal etiladi.
Erkin harakatlanadigan mijoz virtual IP-kanallar tashkil 
etiladigan IP-manzil bo‘yicha identifikatsiyalanadi. Keyinchalik 
802.11s spetsifikatsiyada tarmoqlarni, shu jumladan, har tur-
lardagi tarmoqlarni birlashtirish jarayoni tavsiflanadi. Yirik 
802.11s tarmoqlarining yaratilishi turli shaharlarda qurilgan 
Wi-Fi tarmoqlar orasida o‘tish muammosini yo‘qo tishga imkon 
beradi.
Multiservislikni ta’minlash mijoz uchun telekommunikatsion 
xizmatlarning to‘liq spektrini tashkil etishni ko‘zda tutadi. 
IEEE 802.11e standarti amaldagi 802.11a/b/g standartlari bilan 
to‘liq moslashuvchanlik saqlanganida real vaqt rejimida oqimli 
ma’lumotlarga xizmat ko‘rsatish hisobiga funksionallikni 
kengaytirishga, shuningdek, QoS kafolatlangan xizmatlar sifatini 
taqdim etishga imkon beradi. Mexanizm trafikni ustuvor lash-
tirish usullariga asoslangan va foydalanuvchilar guruhlari va 
tarmoq trafigi turlari bo‘yicha o‘tkazish polosasi nazoratini 
tashkil etishni ko‘zda tutadi. Mesh-tarmoqlar xavfsizligi 
masalalari juda dolzarb hisoblanadi.

67
Mesh-tarmoqlar o‘zi qayta tiklanadigan tarmoq hisoblanadi. 
Tarmoq hatto unda yaroqsiz tugun bo‘lganida yoki ulanish 
yo‘qotilganida ishlay oladi. Tarmoqning bunday tashkil etilishi 
natijasida juda ishonchli tarmoq infratuzilmasi olinadi. Bu 
tushuncha mos simsiz tarmoqlarga, simli tarmoqlarga va 
dasturiy ta’minot darajasidagi o‘zaro ta’sirlashishga qo‘llanilsa 
bo‘ladi.
Mesh bu tarmoqning maqomi bo‘yicha teng huquqli uncha 
qimmat bo‘lmagan tugunlariga bu tarmoqning boshqa tugunlari 
bilan ikki tomonlama aloqa qilishga va paketlarning o‘tishi uchun 
optimal yo‘lni avtomatik tanlashga imkon beradigan tarmoq 
texnologiyasi hisoblanadi. Bunday imkoniyat birgalikda ulanish 
uchun ishlatiladigan mavjud tarmoq tuzilmasini bir vaqtda 
uning imkoniyatlari oshirilishi bilan samarali kengaytirishga 
va oddiy simsiz tarmoqlarga o‘ziga xos bo‘lgan simsiz mijozlar 
sonining ortishiga bog‘liq bo‘lgan o‘tkazish qobiliyati bo‘yicha 
cheklashlarni sezilarli kengaytirishga imkon beradi.
Mesh bu ko‘p sonli lokal qabullagichlar-uzatkichlar (ya’ni 
simsiz yacheyka) orasidagi simsiz qo‘shma infratuzilma 
hisoblanadi. Bu katta simsiz tarmoqlarni qurish uchun qo‘shma 
simsiz konsepsiya 1995-yilda Massive Array Cellular System / 
Ko‘plab Yacheykali Tizimlar Massivi (MACS) Kanada patenti 
orqali patentlashtirilgan.
Mesh tarmoqlari o‘ta ishonchli, chunki har bir tugun bir 
vaqtda bir necha tugunlar bilan bog‘langan. Agar tugunlardan 
biri rad etilsa yoki istalgan boshqa sababga ko‘ra tarmoqdan 
chiqsa, u holda qo‘shni tugunlar oddiy boshqa marshrutni topadi. 
Bir vaqtda tarmoqning ishonchliligi va rad etishlarga barqarorligi 
oshirilishi bilan yangi hududlarni qamrab olishni oddiy yangi 
tugunlarni qo‘shish bilan tashkil etish mumkin. Bu yechim borish 
qiyin bo‘lgan joylarda (avariya vaziyatlari, tunnellar va neft 
platformalari, harbiy amaliyotlar) aloqani tashkil etish va operativ 

68
qurish uchun ideal to‘g‘ri keladi va real vaqt rejimida oqimli 
ma’lumotlarni (masalan, video ilovalar, ovozli kommunikatsiyalar, 
poyga avto mobili uchun telemetriya ma’lumotlari) uzatishga 
imkon beradigan yuqori tezlikli mobil ulanishni ta’minlay oladi.
Tarmoqning asosini ko‘chada joylashtiriladigan va standart 
Wi-Fi-qurilmali abonentlarning ulanishi ta’minlanadigan axborot 
qamrab olish zonasini tashkil etadigan tugun va abonentlar 
ulanish nuqtalari tashkil etadi. Ulanish nuqtalari qo‘shimcha 
ravishda shahardagi ko‘cha harakatini boshqarish va joriy holat 
haqidagi video ma’lumotlarni to‘plash uchun ishlatilishi mumkin. 
Binolar ichida joylashgan foydalanuvchilarning ulanishi Wi-Fi 
standarti kichik quvvatli ulanish nuqtalari yordamida amalga 
oshiriladi.
Avtomobillarda ishlatish uchun mo‘ljallangan mobil ulanish 
nuqtalari qiziqish uyg‘otadi. Bu qurilmalarning o‘rnatilishi 
nafaqat ularning nuqtalari orasidagi masofani 800÷1200 metr-
largacha uzaytiradi, balki quyidagilar kabi turli servislarni 
ishlatadigan Mesh-tarmoqlarni tashkil etishga imkon beradi:
– megapolis (yirik shahar) chegaralarida o‘ta maksimal 
soatlarda turli xil trafiklarning katta hajmlarining o‘tkazilishini 
ta’minlaydigan o‘zi tashkil bo‘ladigan rad etishlarga barqaror 
Mesh-tarmoq;
– 802,1 1b/g standart Wi-Fi-adapterli abonentlar uchun 
avto mobil atrofida 300 metrlar radiusda axborot qamrovini 
amalga oshiradigan tarmoq, bu haydovchilar va bunday tarmoq 
chegaralarida bo‘lgan abonentlar uchun abonent ulanish muam-
mosini yechishga imkon beradi;
– ulanish nuqtasiga o‘rnatilgan GPS-qabullagichdan foy dala-
nilganida avtomobilning holatini doimiy nazorat qilish funk-
siyasini bajaradigan servis;
– qator boshqa maxsuslashtirilgan servislar, masalan, atrof-
muhitni, iqlim sharoitlari va boshqalarni monitoring qilish.

69
Mobil ulanish nuqtalarining qo‘llanilishi qamrab olish 
zonasini operativ kengaytirishga yoki shaharning turli qismlarida 
avtomobillarning jamlanishi hisobiga axborot sig‘imini oshirishga 
imkon beradi. Bundan tashqari, o‘zi tashkil bo‘ladigan Mesh-
tarmoqlar minimal vaqt oralig‘i mobaynida Mesh-nuqtalar bilan 
jihozlangan avtomobillar jamlanishini aniqlashga, Wi-Fi zonani 
yaratishga imkon beradi.
Hozirgi vaqtda ham tashqarida, ham ichkarida joylashtirish 
uchun Mesh-qurilmalar chiqarilmoqda. Wi-Fi standarti yangi 
spetsifikatsiyalarining (ayniqsa, 802.11n) joriy etilishi ma’lu-
motlarni uzatish tezligining sezilarli oshirilishini ta’min laydi, bu 
standartning kamchiliklarini (tarmoqning yuqori yuklanishida 
eng katta darajada namoyon bo‘ladigan ulanish kolliziyalari) 
to‘liq darajada kompensatsiyalashi mumkin.
Bunday turlardagi tizimlarning installatsiyalash muammolari 
chastotalarni rejalashtirishning klassik masalalariga bog‘liq. 
Bunday sinfdagi tarmoqlarning tez moslashuvchan ishlashini 
ta’minlash uchun tarmoqning joriy holatiga bog‘liq ravishda 
tashuvchi chastotalarni dinamik tayinlanishidan foydalanish 
zarur. Aralash tugunlarning chastotalari turlicha bo‘lishi kerak, 
aks holda kolliziyalar, tarmoq uzatish xarakteristikalarining 
buzilishi, sinxronlashtirish va marshrutlashtirishning izdan chi-
qishi, qayta qabul qilishlar sonining ortishi va yakuniy hisobda 
tarmoqning shtatdagi ishlash rejimidan chiqishi bo‘lishi mumkin.
Favqulodda vaziyatlarda bunday tarmoqlarning yashovchanligi 
dinamik qayta konfiguratsiyalashtirish va trafikni qayta mar - 
sh rutlashtirish hisobiga, shuningdek, tarmoqning ichidagi trafik 
uchun ko‘p sonli chetlab o‘tish va zaxira yo‘llarining mavjudligi 
tufayli yetarlicha yuqori bo‘ladi. Bunday tarmoqning har bir tuguni 
ikki yoki undan ortiqqa teng bo‘lgan bog‘langanlikka ega bo‘-
ladi, bu butun tarmoq tuzilmasining rad etish barqarorligini oshi- 
rishga va qo‘yilgan masalalarni operativ yechishga imkon beradi.

70
Bu texnologiyaning yuqori potensialini shartlaydigan Wireless 
Mesh-tarmoqlarning muhim tomoni mobil foydalanuvchilarga 
keng polosali xizmatlarni tez va arzon taqdim etish imkoniyati 
hisoblanadi. Mesh-tarmoqlarni qurish narxi an’anaviy simli 
tarmoqlar narxidan sezilarli kam bo‘lishi mumkin, chunki buning 
uchun qimmat turadigan infratuzilmaning bo‘lishi va kabellarni 
yotqizish talab qilinmaydi. Mesh-tarmoqlarga ulanish modemlar 
yordamida amalga oshiriladi.

Download 8,99 Mb.