77
Suvarak yoki may qung‘izini yorib ichki tuzilishi (ovqat hazm qilish, nafas olish,
nerv, jinsiy sistemalarini o‘rganish va rasmini chizish).
2. Parazit hashoratlardan qoramol teri osti bukasi qo‘y va otlarning bo‘shliq
so‘na (buka)larning rivojlanishini o‘rganish, rasmini chizish
Hashoratlar yoki olti oyoqlilari sinfi bug‘im
oyoqlilar tipining eng
mukammal taraqqiy etgan va yashash imkoniyati bo‘lgan barcha muxitlarni
egallagan eng ko‘p (1mln. dan ortiq) turni o‘z ichiga oladi.
Hashoratlarning tanasi 3 –
qism - bosh, ko‘krak va qorindan iborat. Bosh
bo‘limning bo‘g‘imlari qo‘shilib ketgan va yaxlit massani tashkil qiladi. Ko‘krak
va qorin qismining bo‘g‘imlari esa aniq ko‘rinib turadi. Ko‘krak 3 va qorin 4-11
segmentdan tashkil topgan.
Bosh qismida 1 juft antennasi (“muylovi”) og‘iz apparati oddiy va murakkab
ko‘zlari joylashgan.
Ko‘krak qismi 3 bo‘g‘imidan tashkil topgan, oldingi, o‘rta
va keyingi
ko‘krak bo‘g‘imlari deb ataladi. Har bo‘g‘imda bir juftdan oyoq va ko‘pchiligida
o‘rta va keyingi ko‘krak bug‘imlarida 1 juftdan qanot buladi. Ko‘krak
bo‘g‘imlarida joylashgan kuchli muskullar qanotlarni harakatga keltiradi.
Qorin qismi gavdaning oxirgi bo‘g‘imi bo‘lib, bo‘g‘imlarining soni
hayvonning sistematikada tutgan o‘rniga bog‘liq. Tuban formalarda bo‘g‘inlar soni
11 bo‘lsa, yuqori taraqqiy etgan formalarida 4 qanotlilar va ikki qanotlilar
turkumida bo‘g‘inlar soni 4 -5 ta bo‘ladi. Qorin qismida oyoqlar bo‘lmaydi. Faqat
ba’zi bir vakillarida oyoqlarini rudimentlari yoki shakli o‘zgargan oyoqlar (serka,
grifelka va boshqalar) ni ko‘rish mumkin.
Suvarak yoki may qo‘ng‘izi misolida hasharotlarni
tashqi tuzilishini bilan
tanishib chiqing. Bosh qismi, ko‘krak va qorin qismini toping. Og‘iz
apparati
tuzilishini o‘rganing va rasmini chizing. Tanasining uchchala qismida xam
organlarini joylashishini o‘rganing va rasmini chizing. Qanotlar va oyoqlarning
tuzilishini o‘rganing.
Ichi yorilgan suvarak yoki qo‘ng‘izda ichki
organlarning topografiyasi
(joylashishini o‘rganing) so‘lak bezlari, qizilo‘ngach, jig‘ildonni toping.
78
42-rasm. Hashoratlarning chala (a) va to‘liq (b) metamorfoz yo‘li bilan rivojlanishi:
a). 1-tuxumda rivojlanayotgan lichinka; 2-6-lichinkalik davrlari; 7-voyaga etgan hashorat
b). 1-tuxum quyayotgan urg‘ochi kapalak; 2-tuxumdan chiqqan lichinka; 3-4-pilla
va uning
ichidagi g‘umbak
Jig‘ildondan keyin joylashgan pufakchasimon chaynovchi oshqozon joylashgan.
Bu oshqozonda oziqa ezilib maydalanadi. Tomoq, qizilo‘ngach va chaynovchi
oshqozon, oldingi ichak deb ataladi va keyingi ichak ikkalasi ektodermadan kelib
chiqqan. O‘rta ichakni oldingi ichak bilan chegarasida bir necha pilorik o‘simtalar
joylashgan. Keyingi ichak bilan chegara bo‘lib keyingi ichakning boshiga
ochiluvchi ajratish organi – malpigiy naylari xizmat qiladi. Malpigiy naylarning
soni 2 tadan 200 tagacha bo‘lishi mumkin. Malpigiy naychalarida modda hosil
qilish protsessida paydo bo‘lgan tuzlar suvda erigan sistemaning kislotasi kristal
shaklida cho‘kmaga tushadi suv esa qayta organizmga shimiladi. Asosan suvni
shimilishi keyingi ichakning pufakcha deb atalgan qismida o‘tadi.
79
27-42-
43-
rasm. Hashoratning tashqi (A) va ichki (V) tuzilishi.
A.1-antenna, 2-murakkab ko‘z, 3-oddiy ko‘zlar, 4-yuqori lab, 5-til, 6-oyoqlar, 7-qanotlar, I,
bosh, II kukrak, III єorin
V.1-xalqum, 2-oshqozon, 3-ichak, 4-malpigi naychalari, 5-xalqum
atrof nerv xalqasi, 8-
tuxumdon, 9-yurak, 10-traxeyaning tuzilishi
