A s daminov, B. S. Salimov

77 
Suvarak yoki may qung‘izini yorib ichki tuzilishi (ovqat hazm qilish, nafas olish, 
nerv, jinsiy sistemalarini o‘rganish va rasmini chizish). 
2. Parazit hashoratlardan qoramol teri osti bukasi qo‘y va otlarning bo‘shliq 
so‘na (buka)larning rivojlanishini o‘rganish, rasmini chizish 
Hashoratlar yoki olti oyoqlilari sinfi bug‘im oyoqlilar tipining eng 
mukammal taraqqiy etgan va yashash imkoniyati bo‘lgan barcha muxitlarni 
egallagan eng ko‘p (1mln. dan ortiq) turni o‘z ichiga oladi. 
Hashoratlarning tanasi 3 – qism - bosh, ko‘krak va qorindan iborat. Bosh 
bo‘limning bo‘g‘imlari qo‘shilib ketgan va yaxlit massani tashkil qiladi. Ko‘krak 
va qorin qismining bo‘g‘imlari esa aniq ko‘rinib turadi. Ko‘krak 3 va qorin 4-11 
segmentdan tashkil topgan. 
Bosh qismida 1 juft antennasi (“muylovi”) og‘iz apparati oddiy va murakkab 
ko‘zlari joylashgan. 
Ko‘krak qismi 3 bo‘g‘imidan tashkil topgan, oldingi, o‘rta va keyingi 
ko‘krak bo‘g‘imlari deb ataladi. Har bo‘g‘imda bir juftdan oyoq va ko‘pchiligida 
o‘rta va keyingi ko‘krak bug‘imlarida 1 juftdan qanot buladi. Ko‘krak 
bo‘g‘imlarida joylashgan kuchli muskullar qanotlarni harakatga keltiradi. 
Qorin qismi gavdaning oxirgi bo‘g‘imi bo‘lib, bo‘g‘imlarining soni
hayvonning sistematikada tutgan o‘rniga bog‘liq. Tuban formalarda bo‘g‘inlar soni 
11 bo‘lsa, yuqori taraqqiy etgan formalarida 4 qanotlilar va ikki qanotlilar 
turkumida bo‘g‘inlar soni 4 -5 ta bo‘ladi. Qorin qismida oyoqlar bo‘lmaydi. Faqat 
ba’zi bir vakillarida oyoqlarini rudimentlari yoki shakli o‘zgargan oyoqlar (serka, 
grifelka va boshqalar) ni ko‘rish mumkin.
Suvarak yoki may qo‘ng‘izi misolida hasharotlarni tashqi tuzilishini bilan 
tanishib chiqing. Bosh qismi, ko‘krak va qorin qismini toping. Og‘iz apparati 
tuzilishini o‘rganing va rasmini chizing. Tanasining uchchala qismida xam 
organlarini joylashishini o‘rganing va rasmini chizing. Qanotlar va oyoqlarning 
tuzilishini o‘rganing. 
Ichi yorilgan suvarak yoki qo‘ng‘izda ichki organlarning topografiyasi 
(joylashishini o‘rganing) so‘lak bezlari, qizilo‘ngach, jig‘ildonni toping.

78 
42-rasm. Hashoratlarning chala (a) va to‘liq (b) metamorfoz yo‘li bilan rivojlanishi: 
a). 1-tuxumda rivojlanayotgan lichinka; 2-6-lichinkalik davrlari; 7-voyaga etgan hashorat 
b). 1-tuxum quyayotgan urg‘ochi kapalak; 2-tuxumdan chiqqan lichinka; 3-4-pilla va uning 
ichidagi g‘umbak 
Jig‘ildondan keyin joylashgan pufakchasimon chaynovchi oshqozon joylashgan. 
Bu oshqozonda oziqa ezilib maydalanadi. Tomoq, qizilo‘ngach va chaynovchi 
oshqozon, oldingi ichak deb ataladi va keyingi ichak ikkalasi ektodermadan kelib 
chiqqan. O‘rta ichakni oldingi ichak bilan chegarasida bir necha pilorik o‘simtalar 
joylashgan. Keyingi ichak bilan chegara bo‘lib keyingi ichakning boshiga 
ochiluvchi ajratish organi – malpigiy naylari xizmat qiladi. Malpigiy naylarning 
soni 2 tadan 200 tagacha bo‘lishi mumkin. Malpigiy naychalarida modda hosil 
qilish protsessida paydo bo‘lgan tuzlar suvda erigan sistemaning kislotasi kristal 
shaklida cho‘kmaga tushadi suv esa qayta organizmga shimiladi. Asosan suvni 
shimilishi keyingi ichakning pufakcha deb atalgan qismida o‘tadi. 

79 
27-42-
43-
rasm. Hashoratning tashqi (A) va ichki (V) tuzilishi. 
A.1-antenna, 2-murakkab ko‘z, 3-oddiy ko‘zlar, 4-yuqori lab, 5-til, 6-oyoqlar, 7-qanotlar, I, 
bosh, II kukrak, III єorin 
V.1-xalqum, 2-oshqozon, 3-ichak, 4-malpigi naychalari, 5-xalqum atrof nerv xalqasi, 8-
tuxumdon, 9-yurak, 10-traxeyaning tuzilishi 

Download 4,99 Mb.