122
Vazifa:
Quyon yoki kalamush misolida sut emizuvchilar sinfining tashqi
tuzilishdagi xarakterli xususiyatlar bilan tanishib chiqish.Ularni qushlar
va sudralib yuruvchilardan farqini bilib olish.
2.Sut emizuvchilar terisining mikroskopik tuzilishini o’rganish va
rasmini chizish.
3.Quyon yoki kalamush misolida
sut emizuvchilarning ichki
tuzilishini o’rganish va organlar topografiyasini chizish.
4. Sut emizuvchilar skeletining xarakterli xususiyatlari bilan tanishib
chiqish.
.
Sut emizuvchilarning asosiy progressiv belgilari:
1.Bosh miyasi katta, yuqori darajada tuzilgan oliy nerv sistemasiga ega.
2.Differensiallashgan tish sistemasiga ega.
3.Issiq qonli, yuragi 4 kamerali, tanasi jun bilan qoplangan,
termoregulyasiya xususiyatiga ega.
4.Tirik tug’ar, bolasini sut bilan boqadi.
Teri qoplagichlari:
Murakkab tuzilgan va xilma-xil vazifalarni
bajaradi. Terisi tashqi epidermis va pastki chin teridan iborat.
Epidermisning pastki qatlami
tirik qoplovchi hujayralardan, ustga
borgan sayin hujayra yassi shaklni olib, hujayra o’ladi, natijada shox
qatlamni hosil qiladi. Eng ustki o’lik hujayralar
kepak sifatida tushib
turadi.
Epidermisdan har xil teri hosilalari - soch, tirnoq, changal tirnoq,
tuyoq, kavak shox, tangacha va bezlarni beradi.
Sut emizuvchilarning
chin terisi asosan qon tomirlariga boy bo’lgan tolali biriktiruvchi
to’qimadan va teri osti kletchatkasidan iborat. Teri osti yog’ qatlami
ayniqsa,kitsimonlarda, sovuq iqlimda yashovchi darajalarda va qishda
uyquga ketuvchi sut emizuvchilarda yaxshi taraqqiy etgan.
Skeleti.
Umurtqa pog’onasi besh bo’limga - bo’yin, ko’krak, bel,
dumg’aza va dum bo’limlariga bo’linadi.
Umurtqa tanasi yassiroq,
bunday umurtqa platisel umurtqa deyiladi. Bo’yin bo’limida 7 ta
umurtqa bo’lib, birinchisi atlas, ikkinchisi efstrofiya deyilib, tipik
amniotalarniki singari tuzilgan bel bo’limida 2 ta dumg’aza, 4
ta dum
umurtqalar soni o’zgaruvchan. Sut emizuvchilarning bosh skeleti miya
qutisidan va bet skeletidan iborat. Miya qutisi ancha katta - ustki jag’,
123
yonoq va tangacha suyaklaridan, ensa bo’rtmasi bilan xarakterlanadi.
Pastki jag’ faqat bir juft tish suyagidan tashkil topgan. Yelka kamari
orqa tomondan tarog’i bo’lgan uchburchak shakldagi kurak, karakoid va
o’mrov suyaklaridan tashkil topgan.
Chanoq kamari ikkita ismsiz
suyakdan iborat bo’lib, bularning har biri yonbosh, qov va qo’ymich
suyaklarining qo’shilishidan hosil bo’ladi. Erkin oyoqlar skeleti quruqda
yashovchi umurtqali hayvonlardagi singari tipik tuzilishga ega. Lekin
yashash sharoitiga qarab keskin o’zgargan bo’lishi mumkin. Keyingi
oyog’ida sut emizuvchilarga xos bo’lgan to’piq
suyagi va tizza kosasi
suyagi bo’ladi.
