98
5.4.-rasm. Raqam-analogli o’zgartirgich
a)-og’irlik
rezistorlari bilan, b)-pog’onali tok topshirish zanjiri.
Kuchaytirgich DA I
0
tokini U
chiq
kuchlanishiga aylantirib beradi.
U
chiq
= - I
0
R
0c
=U
et
(a
1
2
-1
+a
2
2
-2
+ .... +a
n
2
-n
)
(5.6)
Bu yerda ko’rinib turibdiki ikkilamchi razryadlarni ma’lum sonida n U
chiq
2
n
diskret qiymatlarga, 0 – U
chiq max
diapazoniga ega bo’lishi mumkin.
5.3.2. Analog-raqam o’zgartkichlari (ARU)
Avtomatik boshqarish, rostlash va boshqa tizimlarida datchiklarning axbaroti
analog ko’rinishida olinadi. Ushbu axbarotni raqamli
boshqarish qurilmalarga
yoki EХM larga kiritish uchun ARU lar hizmat qiladi.
Ko’pincha ARU lar kuchlanish yoki tok ko’rinishidagi kirish signalini parallel
yoki ketma-ket ko’rinishdagi ikkala yoki ikki-o’nli raqamli kodga o’zgartiradi.
Uzluksiz o’lchanayotgan kattalikni uning ma’lum vaqt
Δ
t ichida oniy
qiymati bilan almashtirish vaqt bo’yicha kvantlash deb ataladi.
Δt vaqt intervali
99
kvantlash
qadami deb ataladi, o’zgartirish chastotasi esa f=1/
Δt kvatlash
chastotasi.
Kvantlash qadami ikki qismga bo’linadi. Birinchi qism davrida analog
signali raqam ko’rinishiga o’zgartiriladi, ikkinchi davrida esa rezistrga yozilib
undan moslamani boshqa qismlariga uzatiladi.
Bu yerda bu kirish signali
haqidagi qiymat axbarotga aylantiriladi.
Analog signalini raqam signaliga o’zgartirishi o’zgartgichining razryadlar
maksimal soni bilan aniqlanuvchi darajada erishish mumkin. Bu tamoyil satx
bo’yicha kvantlash ataladi.
Ko’p tarqalgan ARU lardan biri integrallash usulida ishlaydigan o’zgartkich.
O’z navbatda bu usul yana bir necha guruxga ajratsa bo’ladi: bir qiyalik, ikki
qiyalik ARU lar (5.5.-rasm).
Bu ARU chiziqli tavsifnoma va kichik narhga ega. Uning ish sikli 3
davrga
ega; birinchi — nolning korreksiyasi ikkinchi — kirish signalning integrallash
va uchinchi — tayanch kuchlanishini integrallash. Birinchi davrda siljish
kuchlanishini rostlash yo’li bilan signalning avtomatik korreksiyasi amalga
oshiriladi. Shu davrning o’zida SA2 kalit yordamida o’zgartgichning
kirishi
massa bilan tutashadi va hato haqidagi axborot S2 kondensator yordamida
xotiraga kiritiladi.
5.5.- rasm. Ikki qiyalik integrallash ARU si.
a-prinsipial sxemasi, b-vaqt diagrammasi.
100
ТKG-tayanch kuchlanish generatori NAKS-nulning avtomatik korreksiya
sxemasi. ТIG-takt impulslar generatori. BK- boshqarish qurilmasi. IХ- impulslar
hisoblagichi.
Ikkinchi davr mobaynida kirish signali
integrallanadi va takt
impulslarni bir nechasi hisoblanadi. Bu davrning ohirida DA1 integratorning
chiqishida kirish signalning qiymatiga proporsional signal hosil bo’ladi.
Uchinchi davrda DA1 integratorning kirishiga kirish signalning o’rniga
teskari qutbli tayanch kuchlanishi uzatiladi. Buning natijasida integratorning
chiqish kuchlanishi kamayadi. Shu vaqtning o’zida takt impulslarining soni
hisoblanadi. Kuchlanishning kamayishi DA2
komparator belgilagan
kuchlanishigacha davom etadi.
Agar Т 2 birinchi intervalning davomiyligi Т3 ikkinchi intervalning
davomiyligi chiqish signalning raqam qiymati quyidagicha aniqlanadi:
U
kir
=T
3
/T
2
.U t.
(5.7)
Ushbu ARU larning aniqligi faqat tayanch kuchlanishning stabilligiga
bog’liq.
