o'ylashi mumkin. Yoki unga qiz bola deb murojaat qiladi.
Uning uchun bu o‘ta haqoratdir! U sport bilan shug'ul-
lanishga juda qiziqadi, biroq u o'z tengdoshlari bilan mu-
sobaqalasha olmaydi, chunki ular unga qaraganda ancha
gavdali. C ho'm ilish joylarida yechinish, kiyim al-
mashtirish xonalarida bolalar uning muskullaiining zaifli-
gi, jinsiy a’zosi boshqa bolalamikidan kichikligini ko'rsa-
tishib, uning jahlini chiqarishadi.
Bunday vaziyatlarda,
o‘smirda, o'zining haqiqiy holati, ahvolining nomunosib-
ligini his qilish chuqurlashadi: mana ikkinchi yilki
uning
bo'yi hatto ko'pchilik qizlamikidan ham past, ular ham
bunga qaraganda tez o'sishyapti. Boshqalarda kuzatila-
yotgan o'zgarishlar va o'sishlar bunda hali kuzatilgani
yo‘q. U o'zida mutloqo noto'g'ri nimadir sodir bo'layot-
ganhgidan xavotirlanadi, biroq bu haqda birontasi bilan
o'rtoqlashishga ju r’at eta olmaydi. Bunday holat o ‘ta
noxushdir. Bunaqa bola ko'pincha maktabda sodir etilishi
mumkin bo'lgan ko'ngilsizliklarning
manbaiga aylanib
qolishi mumkin, chunki unga doimo atrofdagilarning
(ayniqsa, tengdoshlarining) uning erkak ekanligidan
shubhalanishlarini inkor etishiga, ularga o'zining «erkak»
ekanligini ko'rsatib turishiga to'g'ri keladi.
Jinsiv baloe'atga vetishi kechikavotmn qiz bola.
Balog'atdan kechikib qolayotgan qiz bola uchun ham
oson bo'lmaydi. U o'zining tekis ko'kragiga qaraydi, so'ng
ko'kragi bo'rtib chiqqan, bo'y-basti «risoladagidek» dugo-
nasiga nazar tashlaydi. Mana ikki yoki uch yildirki, uning
dugonalari o'zlarida ro'y berayotgan menstruatsiya bilan
bog'liq kechinmalar haqida o'zaro fikr almashadi, u esa
bunday muhokamalarda qatnasha olmaydi. Uni, uning
yuz tuzilishi xuddi «yosh bolanikidek» ekanligini aytishib
jahlini chiqarishadi. Haqiqatan ham, uning yuzi sakkiz
yashar bolanikidek ko'rinadi. Agar o'sm ir yoshi uchun
o'z-o'zini baholashda bolaning jismoniy jozibadorligi, o'z
chiroyini baholashining qanday muhim ahamiyatga ega
ekanligini hisobga oladigan bo'lsak, unda bunday qiz, hat
to u tabiatan chiroyli, go'zal bo'lgan taqdirda ham o'z
nuqsonini qanday his qilishini tushunish oson. Bunday
vaziyatlarda bu qiz endi «hech qachon katta bo'lmayman,
hammadan orqada qoldim», —
deb adashayotganligini
kimdir oqilona tarzda, ilmiy asoslangan holda tushuntirib
berishi lozim.
57
Tenedoshlaridan oldin iinsiv baloz ‘atm vetean qiz.
Jinsiy balog‘atga yetishi boshqalardan oldinroq bosh-
langan 10—11 yoshlardagi qiz bola ham qator
psixologik muammolarga duch keladi. Odatda, qiz bo
lalaming jinsiy balog‘atga yetish davri o‘g‘il bolalamiki-
dan 1—2 yil oldin boshlanadi, shuning uchun bu davrga
o‘z tengdoshlaridan oldinroq kirib borgan qizlar odatda
o‘z tengdoshlarining aksariyat qismidan o‘zining jis
moniy rivojlanganligiga ko‘ra ancha
ilgarilab ketadi.
Biroq jismoniy rivojlanishda
ilgarilab ketish unga hech
qanday afzallik keltirmaydi. Jismoniy rivojlanishda o ‘z
tengdoshlaridan ilgarilab ketgan qiz bola 2—3 yil davo-
mida o‘z tengdoshlari va atrofidagilar bilan hamqadam
ketmayotganligi tufayli turli noqulayliklarni boshdan
kechiradi. Bizning etnik xususiyatimiz, bolalar va
o ‘smirlar o ‘rtasida jinsiy tarbiya ishlarining yo‘lga
qo‘yilmaganligi, jins psixofiziologiyasiga oid m a’lumot-
larning ayanchli darajada pastligi, ota-onalar,
hatto
pedagog-tarbiyachilaming ham bu borada yetarli ilmiy
asoslangan m a’lumotga ega emasligi bu o ‘rinda jiddiy
muammolaming yuzaga kelishiga asos bo'lishi mumkin.
Jinsiy yetilish davriga erta yetishgan qiz bola hali bu
haqda, bu davrda ro‘y beradigan o‘zgarishlar, bu davrda
o‘zini qanday tutish, nimalar qilish kerakligi kabilar
haqida m a’lumotlarga ega bo‘lmasligi mumkin. 0 ‘zla-
rida kechayotgan holatlar haqida tengdoshlari bilan
o ‘rtoqlashay desa, bu holatlar ularga mutlaqo yot.
Misol
uchun shuni ham aytishimiz mumkinki, respublikamiz
viloyatlari qishloq hududlarining
birida ilk bor men-
struatsiyani boshidan kechirgan 6-sinf o ‘quvchisi o‘tir-
gan joyida va kiyimida qon izlarini ko‘rgan sinfdoshlari
uni buzuqlikda, qizlik iffatini yo'qotganlikda ayblashib,
uning ustidan mazax qilishgan. 0 ‘zida ro‘y
berayotgan
o‘zgarishlar sababini tushunmagan va tengdoshlari
haqoratiga chiday olmagan qiz shu kuniyoq o‘ziga o‘t
qo‘ygan.
Shunga o‘xshash holatlar o‘smirlik davridagi va u n
dan oldinroq yoshdagi bolalami jins psixologiyasi, jinsiy
tarbiya masalasiga oid bilimlar bilan imkon qadar er-
taroq qurollantirish naqadar muhim ekanligini bildiradi.
